Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

Id (quod) libet (mihi)

  • 1 libet

    lĭbet or lŭbet, libuit (lub-) and libitum (lub-) est (in Cic. perh. only in the latter form), 2, v. n. and impers. (libeo, es, etc., as a personal verb acc. to Caper ap. Prisc. p. 922 P.) [Sanscr. root lubh, cupere, desiderare; Gr. root liph- in liptô, lips; cf. Goth. liub-s; Germ. lieb, dear; Lat. līber], it pleases, is pleasing, is agreeable: mihi, I am disposed, I like, I please, I will.— Constr. with nom. of a demonstr. or rel. pronoun, with inf. or a subject-clause as subject, or impers. without a subject, and with or without a dat.
    (α).
    Id (quod) libet (mihi):

    quod tibi lubet, idem mihi lubet,

    Plaut. Most. 1, 3, 138:

    facite, quod vobis lubet,

    Ter. Ad. 5, 9, 34:

    cui facile persuasi, mihi id, quod rogaret, ne licere quidem, non modo non libere,

    Cic. Att. 14, 19, 4; cf.:

    sin et poterit Naevius id quod libet et ei libebit quod non licet, quid agendum est?

    id. Quint. 30, 94:

    quodcumque homini accidit libere, posse retur,

    Plaut. Am. 1, 1, 17:

    ubi peregre, tibi quod libitum fuit, feceris,

    Ter. Phorm. 5, 7, 77.—Once in plur.:

    cetera item, quae cuique libuissent, dilargitus est,

    Suet. Caes. 20.—Without a dat.:

    rogita quod lubet,

    Plaut. Ep. 5, 2, 31:

    faciat quod lubet,

    Ter. Heaut. 3, 1, 55:

    nihil vident, nisi quod lubet,

    id. ib. 4, 1, 30:

    si quid lubet,

    id. Phorm. 5, 7, 88:

    quae (senectus) efficeret, ut id non liberet quod non oporteret,

    Cic. de Sen. 12, 42:

    illa priorum scribendi, quodcumque animo flagrante liberet, simplicitas,

    Juv. 1, 152.—
    (β).
    With inf. or a subject-clause, with or without a dat.:

    concedere aliquantisper hinc mihi intro lubet,

    Plaut. Ps. 1, 5, 158:

    mihi lubet nunc venire Pseudolum,

    id. ib. 4, 5, 3; Ter. And. 5, 5, 2: Qui lubitumst illi condormiscere? Lu. Oculis, opinor, Plaut. Mil. 3, 2, 13:

    non libet mihi deplorare vitam,

    Cic. de Sen. 23, 84:

    quarum (orationum) alteram non libebat mihi scribere,

    id. Att. 2, 7, 1:

    de quo genere libitum est mihi paulo plura dicere,

    id. de Or. 2, 85, 348; id. Leg. 2, 27, 69; Ter. And. 1, 5, 28.—Without a dat.: cum illuc ventum est, ire illinc lubet, Enn. ap. Gell. 19, 10, 12 (Trag. v. 258 Vahl.); Ter. And. 4, 5, 21:

    de C. Gracchi tribunatu quid exspectem non libet augurari,

    Cic. Lael. 12, 41:

    qui in foro, quicum colloqui libeat, non habeant,

    id. Rep. 1, 17, 28:

    incoharo haec studia, vel non vacabit, vel non libebit,

    Quint. 1, 12, 12; 10, 1, 13; Ter. Ad. 5, 1, 4:

    ultra Sauromatas fugere hinc libet,

    Juv. 2, 1: libet expectare quis impendat, etc., I should like to see who, etc., id. 12, 95.—
    (γ).
    Absol., with or without a dat.:

    ego ibo pro te, si tibi non libet,

    Plaut. Most. 5, 2, 10:

    ubiquomque libitum erit animo meo,

    id. As. 1, 1, 97:

    adi, si libet,

    id. Pers. 5, 2, 13; Cic. Tusc. 5, 15, 45; Ter. And. 1, 3, 8:

    age, age, ut libet,

    id. ib. 2, 1, 10:

    ut libet, as an expression of assent,

    id. Heaut. 4, 4, 16; 4, 5, 32; 5, 1, 61; id. Ad. 2, 2, 38: Ch. Quid in urbe reptas villice? Ol. Lubet, Plaut. Cas. 1, 11; id. Bacch. 5, 2, 79: Pe. Qua fiducia ausus... dicere? Ep. Libuit, Plaut. Ep. 5, 2, 33; cf. id. Ps. 1, 3, 114.—Hence,
    1.
    lĭbens ( lŭbens; LIBES, Inscr. R. N. 2598 Mommsen), entis, P. a., that does a thing willingly or with readiness, willing, with good will, with pleasure (class.).
    A.
    Lit.
    1.
    In gen.:

    studen hercle audire, nam ted ausculto lubens,

    Plaut. Ps. 1, 5, 108: Ph. Complectere. An Facio lubens, id. As. 3, 3, 25:

    ego illud vero illud feci, ac lubens,

    Ter. Eun. 3, 5, 43; id. Heaut. 4, 5, 15; id. And. 2, 1, 37: cum totius Italiae concursus facti illius gloriam [p. 1060] libens agnovisset, Cic. Mil. 14, 38.—Freq. (esp. in Cic.; Cæs. and Quint. do not use libens as an adj. at all) in the abl. absol.: me, te, etc., and animo libente or libenti, with pleasure, gladly, very willingly:

    edepol me lubente facies,

    Plaut. Am. 2, 2, 218:

    me libente eripies mihi hunc errorem,

    Cic. Att. 10, 4, 6; id. de Or. 2, 73, 295:

    libente me vero,

    id. Rep. 1, 9 fin. Mos. N. cr.:

    quae (res nostrae) tam libenti senatu laudarentur,

    id. Att. 1, 14, 3:

    cum Musis nos delectabimus animo aequo, immo vero etiam gaudenti ac libenti,

    id. ib. 2, 4, 2.— Sup.:

    cunctae praefecturae libentissimis animis eum recipiunt,

    Caes. B. C. 1, 15, 1:

    illam porticum redemptores statim sunt demoliti libentissimis omnibus,

    Cic. Att. 4, 2, 5:

    libentissimis Graecis,

    id. Fam. 13, 65, 1:

    lubentissimo corde atque animo,

    Plaut. Ps. 5, 2, 22:

    fecit animo libentissimo populus Romanus,

    Cic. Verr. 1, 9, 25.—
    2.
    In partic.:

    libens or libens merito (abbreviated L. M.), a formula used in paying a vow: Jovi lubens meritoque vitulor,

    Plaut. Pers. 2, 3, 1:

    EX VOTO L. M.,

    Inscr. Orell. 1412: V. S. L. M., i. e. votum solvit libens merito, or V. L. S., i. e. votum libens solvit, very freq. in inscriptions. —
    B.
    Transf., glad, happy, joyful, cheerful, merry (ante-class.):

    uti ego illos lubentiores faciam, quam Lubentia'st,

    Plaut. As. 2, 2, 2:

    ego omnes hilaros, lubentes, laetificantes faciam ut fiant,

    id. Pers. 5, 1, 8:

    hilarum ac lubentem fac te in gnati nuptiis,

    Ter. Ad. 4, 7, 38.—Hence, adv.: lĭbenter or lŭbenter, willingly, cheerfully, gladly, with pleasure, Enn. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 239 Vahl.); id. ap. Non. 15, 12 (Trag. v. 379 ib.):

    cenare lubenter,

    Cato, R. R. 156:

    ecastor frigida non lavi magis lubenter,

    Plaut. Most. 1, 2, 1:

    ut homines te libenter studioseque audiant,

    Cic. Div. in Caecil. 12, 39; id. Rep. 1, 18, 30:

    libenter verbo utor Catonis,

    id. ib. 2, 1, 3; id. Lael. 24, 89; id. Rep. 2, 38, 64:

    ego tuas litteras legi libenter,

    id. Fam. 3, 5, 1; id. Att. 2, 1, 1:

    libenter homines id, quod volunt, credunt,

    Caes. B. G. 3, 18.— Comp.:

    ille adjurans, nusquam se umquam libentius (cenavisse),

    with a better appetite, Cic. Fam. 9, 19, 1; id. Lael. 19, 68:

    nihil libentius audiunt,

    Quint. 7, 1, 63; 8, 2, 11:

    nil umquam hac carne libentius edit,

    Juv. 15, 88.— Sup.: cui ego quibuscumque rebus potero libentissime commodabo, Cic. Fragm. ap. Non. 275, 18: cum lubentissime edis, Favorin. ap. Gell. 15, 8, 2:

    libentissime dare,

    Cic. Verr. 2, 4, 27, § 63; id. Leg. 2, 1, 1; Sen. Ep. 30, 9.— Hence also,
    2.
    lĭbĭtus, a, um, P. a.; only plur. as subst.: lĭbĭta, ōrum, n., lit., the things that please, one's pleasure, will, liking, humor (Tacitean):

    sua libita exercebant,

    Tac. A. 6, 1:

    ad libita Caesarum,

    id. ib. 12, 6:

    ad libita Pallantis,

    id. ib. 14, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > libet

  • 2 libet

    lĭbet (arch. lŭbet), ēre, lĭbŭit et lĭbĭtum est [st1]1 [-] impers. il plaît, il fait plaisir.    - adde, si libet, Cic. Tusc. 5, 45: ajoute, s'il te plaît.    - adi, si libet, Plaut. Pers. 5, 2, 13: va, si tu veux.    - age, age, ut libet, Ter. And. 2, 1, 10: bien, bien, comme tu veux.    - cum Metrodoro lubebit, Cic. Fam. 16, 20: quand il plaira à Métrodore.    - mihi, tibi, alicui libitum est + inf.: j'ai, tu as, qqn a trouvé bon de. --- Cic. de Or. 2, 348 ; Tul. 32.    - quam vellem tibi dicere... liberet, Cic. Br. 248, combien je voudrais qu'il te plût de parler...    - quid exspectem, non libet augurari, Cic. Lael. 41: ce que je dois attendre, il ne me plaît pas de le conjecturer. --- cf. Cic. Rep. 1, 28. [st1]2 [-] intr. [avec pron. sing. n. sujet]:    - id quod mihi maxime libet, Cic. Fam. 1, 8, 3: ce qui me plaît le plus. --- cf. Cic. CM 58.    - persuasi id mihi non libere Cic. Att. 14, 19, 4, je lui ai persuadé que cela ne m'agréait pas.    - quodcumque homini accidit libere, posse retur, Plaut. Am. 1, 1, 17: tout ce qui passe par la tête semble possible.    - [exceptt plur. n. sujet] quae cuique libuissent, Suet. Caes. 20: ce qui plaisait à chacun.
    * * *
    lĭbet (arch. lŭbet), ēre, lĭbŭit et lĭbĭtum est [st1]1 [-] impers. il plaît, il fait plaisir.    - adde, si libet, Cic. Tusc. 5, 45: ajoute, s'il te plaît.    - adi, si libet, Plaut. Pers. 5, 2, 13: va, si tu veux.    - age, age, ut libet, Ter. And. 2, 1, 10: bien, bien, comme tu veux.    - cum Metrodoro lubebit, Cic. Fam. 16, 20: quand il plaira à Métrodore.    - mihi, tibi, alicui libitum est + inf.: j'ai, tu as, qqn a trouvé bon de. --- Cic. de Or. 2, 348 ; Tul. 32.    - quam vellem tibi dicere... liberet, Cic. Br. 248, combien je voudrais qu'il te plût de parler...    - quid exspectem, non libet augurari, Cic. Lael. 41: ce que je dois attendre, il ne me plaît pas de le conjecturer. --- cf. Cic. Rep. 1, 28. [st1]2 [-] intr. [avec pron. sing. n. sujet]:    - id quod mihi maxime libet, Cic. Fam. 1, 8, 3: ce qui me plaît le plus. --- cf. Cic. CM 58.    - persuasi id mihi non libere Cic. Att. 14, 19, 4, je lui ai persuadé que cela ne m'agréait pas.    - quodcumque homini accidit libere, posse retur, Plaut. Am. 1, 1, 17: tout ce qui passe par la tête semble possible.    - [exceptt plur. n. sujet] quae cuique libuissent, Suet. Caes. 20: ce qui plaisait à chacun.
    * * *
        Libet, libuit vel libitum est, Impersonale verbum. Il me plaist.
    \
        Cur id ausus facere? B. libuit: mea fuit. Plaut. Pour mon plaisir, Je l'ay ainsi voulu.
    \
        Non libet mihi deplorare vitam, quod multi fecerunt. Cic. Je ne prens point de plaisir de, etc. Il ne me plaist pas.
    \
        Vota faciebatis, vt Miloni vti virtute sua liberet. Cic. Qu'il pleust à Milo, de, etc.
    \
        Caetera quae cuique libuissent. Sueton. Ce qu'un chascun avoit à plaisir.
    \
        Et quoniam libitum est vobis me impellere hodierno sermone, etc. Cic. Puis qu'il vous plaist de, etc.

    Dictionarium latinogallicum > libet

  • 3 libet

    libet u. lubet, buit u. bitum est, ēre (zu altind. lúbhyati, er empfindet heftiges Verlangen, gotisch liufs, ahd. liob, lieb), es beliebt, ist gefällig, ich (du, er usw.) mag, mihi, tibi etc. od. absol., poterit id, quod libet, et ei libebit, quod non licet, Cic.: quae cuique libuissent, Suet.: non libet mihi deplorare vitam, Cic.: quae meo cumque animo lubitum est facere, Ter. – facite quod libet, Cic.: non libet plura scribere, Cic.: lubet scire me ex hoc, Plaut. – absol., si tibi non libet, Plaut.: ubicumque libitum fuerit animo meo, Plaut. – si libet, Cic.: cur id ausus facere? B. lubuit, Plaut.: ut libet, nach Belieben (als Ausdr. der Zustimmung), Ter.

    lateinisch-deutsches > libet

  • 4 libet

    libet u. lubet, buit u. bitum est, ēre (zu altind. lъbhyati, er empfindet heftiges Verlangen, gotisch liufs, ahd. liob, lieb), es beliebt, ist gefällig, ich (du, er usw.) mag, mihi, tibi etc. od. absol., poterit id, quod libet, et ei libebit, quod non licet, Cic.: quae cuique libuissent, Suet.: non libet mihi deplorare vitam, Cic.: quae meo cumque animo lubitum est facere, Ter. – facite quod libet, Cic.: non libet plura scribere, Cic.: lubet scire me ex hoc, Plaut. – absol., si tibi non libet, Plaut.: ubicumque libitum fuerit animo meo, Plaut. – si libet, Cic.: cur id ausus facere? B. lubuit, Plaut.: ut libet, nach Belieben (als Ausdr. der Zustimmung), Ter.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > libet

  • 5 libet or lubet

        libet or lubet libuit or libitum est, ēre, impers.    [LIB-], it pleases, is pleasing, is agreeable: age, age, ut lubet, T.: Ut lubet, as you will, T.: adde, si libet, velocitatem: faciat quidlubet, T.: siquid lubet, T.: efficere, ut id non liberet quod non oporteret: Scribendi, quodcumque animo flagrante liberet, Simplicitas, Iu.: cui persuasi, mihi id non libēre: sin poterit id quod libet: ipsam despoliare non lubet, T.: quid exspectem non lubet augurari: libet expectare quis impendat, etc., I should like to see who, etc., Iu.: non libet mihi deplorare vitam: Insanire libet quoniam tibi, V.

    Latin-English dictionary > libet or lubet

  • 6 statuo

    stătŭo, ui, utum, 3, v. a. [statum, sup. of sto], to cause to stand (cf.: colloco, pono).
    I.
    Corporeally.
    A.
    To cause to stand, set up, set, station, fix in an upright position.
    1.
    To set up, set in the ground, erect:

    ibi arbores pedicino in lapide statuito,

    Cato, R. R. 18:

    inter parietes arbores ubi statues,

    id. ib.:

    stipites statuito,

    id. ib.:

    palis statutis crebris,

    Varr. R. R. 1, 14 init.:

    pedamenta jacentia statuenda,

    are to be raised, Col. 4, 26:

    pedamentum inter duas vitis,

    Plin. 17, 22, 21, § 194:

    hic statui volo primum aquilam,

    the standard of the troops, Plaut. Pers. 5, 1, 7:

    signifer, statue signum,

    plant the ensign, Liv. 5, 55, 1; Val. Max. 1, 5, 1.—
    2.
    To plant (rare):

    eodem modo vineam statuito, alligato, flexatoque uti fuerit,

    Plin. 17, 22, 35, § 198:

    agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem),

    Hor. C. 2, 13, 10.—
    3.
    In gen., to place, set or fix, set up, set forth things or persons.
    a.
    Without specifying the place:

    ollam statuito cum aqua,

    let a jar stand with water, Cato, R. R. 156 (157):

    crateras magnos statuunt, i. e. on the table,

    Verg. A. 1, 724; so,

    crateras laeti statuunt,

    id. ib. 7, 147: haec carina satis probe fundata et bene statuta est, well placed, i. e. so that the hull stands perpendicularly (cf.:

    bene lineatam carinam collocavit, v. 42),

    Plaut. Mil. 3, 3, 44:

    nec quidquam explicare, nec statuere potuerant, nec quod statutum esset, manebat, omnia perscindente vento,

    Liv. 21, 58, 7:

    eo die tabernacula statui passus non est,

    to pitch, Caes. B. C. 1, 81; so, aciem statuere, to draw up an army:

    aciem quam arte statuerat, latius porrigit,

    Sall. J. 52, 6.—
    b.
    With designation of the place by in and abl.; by adv. of place; by ante, apud, ad, circa, super, and acc.; by pro and abl.; by abl. alone (very rare), or by in and acc. (very rare): signa domi pro supellectile statuere, Cato ap. Prisc. 7, 19, 95 (p. 782 P.):

    statuite hic lectulos,

    Plaut. Pers. 5, 1, 7:

    etiamsi in caelo Capitolium statueretur,

    Cic. Or. 3, 46, 180:

    statuitur Sollius in illo gladiatorum convivio... atuitur, ut dico, eques Romanus in Apronii convivio,

    is taken to the banquet, id. Verr. 2, 3, 25, § 61 sq.:

    tabernacula in foro statuere,

    Liv. 39, 46, 3:

    in principiis statuit tabernaculum,

    Nep. Eum. 7, 1:

    in nostris castris tibi tabernaculum statue,

    Curt. 5, 11, 6; 8, 13, 20:

    statui in medium undique conspicuum tabernaculum jussit,

    id. 9, 6, 1:

    (sagittae) longae, nisi prius in terra statuerent arcum, haud satis apte imponuntur,

    id. 8, 14, 19:

    sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querceae coronae statuerentur,

    Tac. A. 2, 83:

    donum deae apud Antium statuitur,

    id. ib. 3, 71:

    pro rigidis calamos columnis,

    Ov. F. 3, 529:

    jamque ratem Scythicis auster statuisset in oris,

    Val. Fl. 3, 653:

    statuere vas in loco frigido,

    Pall. Oct. 22.—Of living beings:

    capite in terram statuerem, Ut cerebro dispergat viam,

    Ter. Ad. 3, 2, 18:

    qui capite ipse sua in statuit vestigia sese (= qui sese ipse capite in sua vestigia statuit),

    i. e. stands on his head, Lucr. 4, 472:

    patrem ejus a mortuis excitasses, statuisses ante oculos,

    Cic. Or. 1, 57, 245:

    captivos vinctos in medio statuit,

    Liv. 21, 42, 1:

    ubi primum equus Curtium in vado statuit,

    id. 1, 13, 5:

    quattuor cohortes in fronte statuit,

    id. 28, 33, 12:

    ante se statuit funditores,

    id. 42, 58, 10:

    puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,

    id. 7, 2, 9:

    procul in conspectu eum (Philopoemenem) statuerunt,

    id. 39, 49, 11:

    media porta robora legionum, duabus circa portis milites levemque armaturam statuit,

    id. 23, 16, 8:

    bovem ad fanum Dianae et ante aram statuit,

    id. 1, 45, 6:

    cum Calchanta circa aram statuisset,

    Val. Max. 8, 11, ext. 6:

    marium si qui eo loci statuisset,

    id. 3, 1, 2 fin.:

    adulescentes ante Caesarem statuunt,

    Tac. A. 4, 8:

    in fronte statuerat ferratos, in cornibus cohortes,

    id. ib. 3, 45:

    puer quis Ad cyathum statuetur?

    Hor. C. 1, 29, 8:

    tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras,

    id. S. 2, 3, 199:

    et statuam ante aras aurata fronte juvencum,

    Verg. A. 9, 627:

    clara regione profundi Aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,

    Stat. Th. 3, 525.—
    4. a.
    Of statues, temples, columns, altars, trophies, etc.; constr. with acc. alone, or acc. of the structure and dat. of the person for whom or in whose honor it is erected:

    siquidem mihi aram et statuam statuis,

    Plaut. As. 3, 3, 122:

    huic statuam statui decet ex auro,

    id. Bacch. 4, 4, 1:

    ne ego aurea pro statua vineam tibi statuam,

    id. Curc. 1, 2, 52:

    eique statuam equestrem in rostris statui placere,

    Cic. Phil. 5, 15, 41; so id. ib. 9, 5, 10; 9, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 62, § 151; 2, 2, 20, § 48; so,

    simulacrum alicui statuere,

    Val. Max. 1, 1, 8:

    effigiem,

    Verg. A. 2, 184:

    Mancinus eo habitu sibi statuit quo, etc. (effigiem),

    Plin. 34, 5, 10, § 18:

    simulacrum in curia,

    Tac. A. 14, 12:

    quanam in civitate tempium statueretur,

    id. ib. 4, 55:

    se primos templum urbis Romae statuisse,

    id. ib. 4, 56; so id. ib. 4, 15:

    nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum,

    Ov. P. 4, 8, 31:

    templa tibi statuam, tribuam tibi turis honorem,

    id. M. 14, 128:

    super terrae tumulum noluit quid statui nisi columellam,

    Cic. Leg. 2, 26, 66:

    victimas atque aras diis Manibus statuentes,

    Tac. A. 3, 2:

    statuitque aras e cespite,

    Ov. M. 7, 240:

    statuantur arae,

    Sen. Med. 579:

    aeneum statuerunt tropaeum,

    Cic. Inv. 2, 23, 69:

    monumentum,

    id. ib. § 70; so,

    in alio orbe tropaea statuere,

    Curt. 7, 7, 14;

    so,

    Plin. 3, 3, 4, § 18: ut illum di perdant qui primus statuit hic solarium, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5:

    princeps Romanis solarium horologium statuisse L. Papirius Cursor proditur,

    Plin. 7, 60, 60, § 213:

    a miliario in capite Romani fori statuto,

    id. 3, 5, 9, § 66:

    carceres eo anno in Circo primum statuti,

    Liv. 8, 20, 1:

    quo molem hanc immanis equi statuere?

    Verg. A. 2, 150:

    multo altiorem statui crucem jussit,

    Suet. Galb. 9:

    obeliscam,

    Plin. 36, 9, 14, § 71:

    at nunc disturba quas statuisti machinas,

    Plaut. Ps. 1, 5, 137:

    incensis operibus quae statuerat,

    Nep. Milt. 7, 4:

    si vallum statuitur procul urbis illecebris,

    Tac. A. 4, 2:

    castra in quinto lapide a Carthagine statuit,

    Just. 22, 6, 9.—
    b.
    Poet. and in post-class. prose (rare):

    aliquem statuere = alicui statuam statuere: inter et Aegidas media statuaris in urbe,

    Ov. H. 2, 67:

    statuarque tumulo hilaris et coronatus,

    my statue will be erected, Tac. Dial. 13; so with two acc.: custodem medio statuit quam vilicus horto, whose statue he placed as protectress, etc., Mart. 3, 68, 9; cf.

    in double sense: nudam te statuet, i. e. nudam faciet (= nudabit fortunis), and statuam tibi nu dam faciet,

    Mart. 4, 28, 8.—
    5.
    Of cities, etc., to establish, found, build (in class. prose usu. condo):

    Agamemnon tres ibi urbes statuit,

    Vell. 1, 1, 2:

    urbem quam statuo vestra est,

    Verg. A. 1, 573:

    urbom praeclaram,

    id. ib. 4, 655:

    Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,

    Prop. 3, 11 (4, 10), 21:

    ibi civitatem statuerunt,

    Just. 23, 1; so,

    licentia et impunitas asyla statuendi (= aperiendi),

    Tac. A. 3, 60.—Hence, transf.: carmen statuere = carmen condere, to compose, devise a song:

    nunc volucrum... inexpertum carmen, quod tacita statuere bruma,

    Stat. S. 4, 5, 12.—
    B.
    To cause to stand still, to stop (rare; cf.

    sisto, III. B.): navem extemplo statuimus,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 57:

    et statuit fessos, fessus et ipse, boves,

    Prop. 4 (5), 9, 4:

    famuli hoc modo statuerunt aquas,

    Arn. 1, p. 30: sanguinem, Oct. Hor. 4.—
    C.
    To cause to stand firm, strengthen, support (rare; = stabilire), only transf.: qui rem publicam certo animo adjuverit, statuerit, Att. ap. Cic. Sest. 56, 120 (Trag. Rel. v. 357 Rib.).
    II.
    Trop.
    A.
    To establish, constitute (= constituo).
    1.
    Esp.: exemplum or documentum (v. edo fin., and cf. Sen. Phoen. 320), to set forth an example or precedent for warning or imitation:

    statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,

    Plaut. Rud. 3, 2, 6:

    exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placere studeant potius quam sibi,

    Ter. Heaut. prol. 51; Auct. Her. 4, 35, 47:

    ut illi intellegere possint, in quo homine statueris exemplum hujus modi,

    Cic. Verr. 2, 2, 45, § 111:

    in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere,

    id. ib. 2, 3, 90, §

    210: statuam in te exemplum, ne quis posthac infelicibus miseriis patriae illudat,

    Just. 8, 7, 14:

    documentum autem statui oportere, si quis resipiscat et antiquam societatem respiciat,

    Liv. 24, 45, 5: statueretur immo [p. 1753] documentum, quo uxorem imperator acciperet, a precedent, Tac. A. 12, 6.—
    2.
    Jus statuere, to establish a principle or relation of law:

    ut (majores nostri) omnia omnium rerum jura statuerint,

    Cic. Caecin. 12, 34: qui magistratum potestatemve habebit, si quid in aliquem novi juris statuerit, ipse quoque, adversario postulante, eodem jure uti debebit, if he has established any new principle of law, Edict. Praet. in Dig. 2, 2, 1, § 1:

    si quid injungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse juris statueris, facilius omnes oboedientes habeas,

    if you first admit it against yourself, Liv. 26, 36, 3:

    si dicemus in omnibus aequabile jus statui convenire,

    equal principles of law should be applied to all, Auct. Her. 3, 3, 4. —
    3.
    In gen., to establish by authority (of relations, institutions, rights, duties, etc.):

    (Numa) omnis partis religionis statuit sanctissime,

    Cic. Rep. 2, 14, 26:

    hoc judicium sic exspectatur ut non unae rei statui, sed omnibus constitui putetur,

    id. Tull. 15, 36:

    ad formandos animos statuendasque vitae leges, Quint. prooem. 14: sic hujus (virtutis) ut caelestium statuta magnitudo est,

    Sen. Ep. 79, 10:

    vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt,

    Liv. 29, 37, 2:

    novos statuere fines,

    id. 42, 24, 8:

    neque eos quos statuit terminos observat,

    id. 21, 44, 5:

    quibus rebus cum pax statuta esset,

    Just. 5, 10, 8; so id. 25, 1, 1:

    sedesque ibi statuentibus,

    id. 18, 5, 11.—
    4.
    With double acc., to constitute, appoint, create:

    Hirtius arbitrum me statuebat non modo hujus rei, sed totius consulatus sui,

    Cic. Att. 14, 1, a, 2:

    telluris erum natura nec illum, nec quemquam constituit,

    Hor. S. 2, 2, 130:

    de principatu (vinorum) se quisque judicem statuet,

    Plin. 14, 6, 8, § 59:

    praefectus his statuitur Andragoras,

    Just. 21, 4, 5.—
    B.
    To determine, fix, etc. (of temporal or local relations); constr. usually with acc. and dat. or acc. and gen.
    1.
    Modum statuere alicui or alicujus rei, to determine the manner, mode, or measure of, assign limits, restrictions or restraints to a thing or person, to impose restraints upon.
    (α).
    With dat.:

    diuturnitati imperii modum statuendum putavistis,

    that a limit should be assigned to the duration of his power, Cic. Imp. Pomp. 9, 26:

    statui mihi tum modum et orationi meae,

    imposed restraints upon myself and my words, id. Verr. 2, 5, 63, § 163:

    non statuendo felicitati modum, nec cohibendo fortunam,

    by not assigning any limits to his success, Liv. 30, 30, 23 (Pompeium) affirmabant, libertati publicae statuturum modum, Vell. 2, 40:

    cupidinibus statuat natura modum,

    Hor. S. 1, 2, 111:

    quem modum sibi ipsa statuit (crudelitas)?

    Val. Max. 9, 2 pr.:

    modum ipsae res statuunt (i. e. sibi),

    Plin. 28, 15, 61, § 216:

    modum nuptiarum sumptibus statuerunt,

    Just. 21, 4, 5:

    timori quem meo statuam modum?

    Sen. Thyest. 483;

    and with finem: jam statui aerumnis modum et finem cladi,

    id. Herc. Fur. 206. —
    (β).
    With gen.:

    honestius te inimicitiarum modum statuere potuisse quam me humanitatis,

    Cic. Sull. 17, 48:

    ipse modum statuam carminis,

    Ov. Tr. 1, 11, 44:

    errorisque sui sic statuisse modum,

    Prop. 3, 12 (4, 11), 36:

    modum statuunt fellis pondere denarii,

    they limit the quantity of the gall to the weight of a denarius, Plin. 28, 19, 77, § 254.—
    2.
    Condicionem or legem alicui, to impose a condition or law upon one, to dictate, assign a condition to:

    hanc tu condicionem statuis Gaditanis,

    Cic. Balb. 10, 25:

    providete ne duriorem vobis condicionem statuatis ordinique vestro quam ferre possit,

    id. Rab. Post. 6, 15:

    alter eam sibi legem statuerat ut, etc.,

    id. Phil. 10, 6, 12: pretio statuta lege ne modum excederet, etc., the law being assigned to the price that not, etc., i. e. the price being limited by the law, etc., Plin. 33, 7, 40, § 118:

    pacis legem universae Graeciae statuit,

    Just. 9, 5, 2.—So with ellipsis of dat., to agree upon, stipulate:

    statutis condicionibus,

    Just. 6, 1, 3:

    omnibus consentientibus Carthago conditur, statuto annuo vectigali pro solo urbis,

    id. 18, 5, 14. —
    3.
    Finem, to assign or put an end to, make an end of:

    haud opinor commode Finem statuisse orationi militem,

    Ter. Hec. 1, 2, 21:

    et finem statuit cuppedinis atque timoris,

    Lucr. 6, 25:

    cum Fulvius Flaccus finem poenae eorum statuere cogeretur,

    Val. Max. 3, 2, ext. 1: majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi ab diis sunt, et finem statuerunt, finished, Liv. 45, 39, 10; so,

    terminum: nam templis numquam statuetur terminus aevi,

    Stat. S. 3, 1, 180:

    cum consilii tui bene fortiterque suscepti eum tibi finem statueris, quem ipsa fortuna terminum nostrarum contentionum esse voluisset,

    since you have assigned that end, Cic. Fam. 6, 22, 2.—
    4.
    Pretium alicui rei, to assign a price to something; fix, determine the price of something:

    quae probast mers, pretium ei statuit,

    Plaut. Mil. 3, 1, 132:

    numquam avare pretium statui arti meae,

    Ter. Heaut. prol. 48:

    statuit frumento pretium,

    Tac. A. 2, 87; so with dat. understood:

    ut eos (obsides) pretio quantum ipsi statuissent patres redimi paterentur,

    Liv. 45, 42, 7:

    pretium statuit (i. e. vecturae et sali),

    id. 45, 29, 13; so with in and acc.: ut in singulas amphoras (vini) centeni nummi statuantur, that the price may be set down at 100 sesterces for an amphora, Plin. 14, 4, 6, § 56.—
    5.
    Statuere diem, horam, tempus, locum alicui rei, or alicui, or with dat. gerund., to assign or appoint a day, time, place, etc. (for the more usual diem dicere):

    statutus est comitiis dies,

    Liv. 24, 27, 1:

    diem patrando facinori statuerat,

    id. 35, 35, 15:

    multitudini diem statuit ante quam sine fraude liceret ab armis discedere,

    Sall. C. 36, 2:

    dies insidiis statuitur,

    id. J. 70, 3:

    ad tempus locumque colloquio statuendum,

    Liv. 28, 35, 4:

    subverti leges quae sua spatia (= tempora) quaerendis aut potiundis honoribus statuerint,

    Tac. A. 2, 36.—With ellipsis of dat.:

    observans quem statuere diem,

    Mart. 4, 54, 6:

    noctem unam poscit: statuitur nox,

    Tac. A. 13, 44.—Esp. in the part. statutus, fixed, appointed (in MSS. and edd. often confounded with status; v. sisto fin.):

    institum ut quotannis... libri diebus statutis (statis) recitarentur,

    Suet. Claud. 42:

    ut die statuta omnes equos ante regiam producerent,

    Just. 1, 10, 1:

    quaedam (genera) statutum tempus anni habent,

    Plin. 17, 18, 30, § 135:

    fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant,

    Curt. 6, 3, 7:

    sacrificium non esse redditum statuto tempore,

    id. 8, 2, 6:

    statuto tempore quo urbem Mithridati traderet,

    Just. 16, 4, 9:

    cum ad statutam horam omnes convenissent,

    id. 1, 10, 8:

    intra tempus statutum,

    fixed by the law, Dig. 4, 4, 19 and 20.—
    6.
    To recount, count up, state (very rare): statue sex et quinquaginta annos, quibus mox divus Augustus rempublicam rexit: adice Tiberii tres et viginti... centum et viginti anni colliguntur, count, fix the number at, Tac. Or. 17:

    Cinyphiae segetis citius numerabis aristas... quam tibi nostrorum statuatur summa laborum,

    Ov. P. 2, 7, 29.—
    C.
    To decide, determine, with reference to a result, to settle, fix, bring about, choose, make a decision.
    1.
    Of disputes, differences, questions, etc., between others.
    (α).
    With interrog.-clause:

    ut statuatis hoc judicio utrum posthac amicitias clarorum virorum calamitati hominibus an ornamento esse malitis,

    Cic. Balb. 28, 65:

    eam potestatem habetis ut statuatis utrum nos... semper miseri lugeamus, an, etc.,

    id. Mil. 2, 4:

    in hoc homine statuatis, possitne senatoribus judicantibus homo nocentissim us pecuniosissimusque damnari,

    id. Verr. 1, 16, 47:

    vos statuite, recuperatores, utra (sententia) utilior esse videatur,

    id. Caecin. 27, 77:

    decidis tu statuisque quid iis ad denarium solveretur,

    id. Quint. 4, 17:

    magni esse judicis statuere quid quemque cuique praestare oporteret,

    id. Off. 3, 17, 70:

    mihi vero Pompeius statuisse videtur quid vos in judicando spectare oporteret,

    id. Mil. 6, 15:

    semel (senatus) statuerent quid donatum Masinissae vellent,

    Liv. 42, 23:

    nec quid faciendum modo sit statuunt, sed, etc.,

    decide, dictate, id. 44, 22:

    nondum statuerat conservaret eum necne,

    Nep. Eum. 11, 2:

    statutumque (est) quantum curules, quantum plebei pignoris caperent,

    Tac. A. 13, 28: semel nobis esse statuendum quod consilium in illo sequamur, August. ap. Suet. Claud. 4. —
    (β).
    With de:

    ut consules de Caesaris actis cognoscerent, statuerent, judicarent,

    Cic. Att. 16, 16, B, 8:

    et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos,

    id. ib. 4, 2, 4:

    ut de absente eo C. Licinius statueret ac judicaret,

    Liv. 42, 22:

    si de summa rerum liberum senatui permittat rex statuendi jus,

    id. 42, 62: qui ab exercitu ab imperatore eove cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit, Edict. Praet. in Dig. 3, 2, 1.—Often with reference to punishment:

    cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae decernere,

    Sall. C. 52, 17:

    satis visum de Vestilia statuere,

    to pass sentence against, Tac. A. 2, 85:

    jus statuendi de procuratoribus,

    id. ib. 12, 54:

    facta patribus potestate statuendi de Caeciliano,

    id. ib. 6, 7; so id. ib. 13, 28; cf. id. ib. 15, 14; 2, 85; Suet. Tib. 61 fin. —In partic.: de se statuere, to decide on, or dispose of one's self, i. e. of one's life, = to commit suicide:

    eorum qui de se statuebant humabantur corpora,

    Tac. A. 6, 29.—
    (γ).
    With de and abl. and interrog.-clause:

    si quibusdam populis permittendum esse videatur ut statuant ipsi de suis rebus quo jure uti velint,

    Cic. Balb. 8, 22.—
    (δ).
    With contra:

    consequeris tamen ut eos ipsos quos contra statuas aequos placatosque dimittas,

    Cic. Or. 10, 34. —
    (ε).
    With indef. obj., usu. a neutr. pron.:

    utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?

    Cic. Fl. 12, 27:

    dixisti quippiam: fixum (i. e. id) et statutum est,

    id. Mur. 30, 62:

    eoque utrique quod statuit contenti sunt,

    Caes. B. C. 1, 87:

    senatus, ne quid absente rege statueret,

    Liv. 39, 24, 13:

    maturato opus est, quidquid statuere placet (senatui),

    id. 8, 13, 17:

    id ubi in P. Licinio ita statutum est,

    id. 41, 15, 10:

    interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,

    Curt. 8, 14, 43:

    quid in futurum statuerim, aperiam,

    Tac. A. 4, 37:

    utque rata essent quae procuratores sui in judicando statuerent,

    Suet. Claud. 12;

    qul statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit,

    Sen. Med. 2, 199:

    non ergo quod libet statuere arbiter potest,

    Dig. 4, 8, 32, § 15; cf.:

    earum rerum quas Caesar statuisset, decrevisset, egisset,

    Cic. Att. 16, 16, C, 11.—
    (ζ).
    With de or super and abl.:

    vos de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini?

    Sall. C. 52, 31:

    nihil super ea re nisi ex voluntate filii statuere,

    Suet. Tib. 13:

    ne quid super tanta re absente principe statueretur,

    Tac. H. 4, 9.—
    (η).
    Absol., mostly pass. impers.:

    ita expediri posse consilium ut pro merito cujusque statueretur,

    Liv. 8, 14, 1:

    tunc ut quaeque causa erit statuetis,

    id. 3, 53, 10:

    non ex rumore statuendum,

    decisions should not be founded on rumors, Tac. A. 3, 69.—
    (θ).
    With cognoscere, to examine ( officially) and decide:

    petit ut vel ipse de eo causa cognita statuat, vel civitatem statuere jubeat,

    Caes. B. G. 1, 19:

    consuli ut cognosceret statueretque senatus permiserat,

    Liv. 39, 3, 2:

    missuros qui de eorum controversiis cognoscerent statuerentque,

    id. 40, 20, 1; 45, 13, 11:

    quod causa cognita erit statuendum,

    Dig. 2, 11, 2, § 8.—
    2.
    With reference to the mind of the subject, to decide, to make up one's mind, conclude, determine, be convinced, usu. with interrog.clause:

    numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum illi homicidae sint an vindices libertatis,

    Cic. Phil. 2, 12, 30:

    illud mirum videri solet, tot homines... statuere non potuisse, utrum judicem an arbitrum, rem an litem dici oporteret,

    id. Mur. 12, 27:

    neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.,

    id. de Or. 3, 22, 82:

    ipsi statuerent, quo tempore possent suo jure arma capere,

    id. Tull. 5, 12:

    ut statuerem quid esset faciendum,

    id. Att. 7, 26, 3:

    statuere enim qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis,

    id. Ac. 2, 3, 9:

    si habes jam statutum quid tibi agendum putes,

    id. Fam. 4, 2, 4:

    tu quantum tribuendum nobis putes statuas ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate,

    id. ib. 5, 8, 4:

    vix statui posse utrum quae pro se, an quae contra fratrem petiturus esset ab senatu magis impetrabilia forent,

    Liv. 45, 19, 6:

    quam satis statuerat, utram foveret partem,

    id. 42, 29, 11:

    posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum, an, etc.,

    Tac. A. 4, 40:

    statue quem poenae extrahas,

    Sen. Troad. 661.—So with apud animum, to make up one's mind:

    vix statuere apud animum meum possum atrum pejor ipsa res an pejore exemplo agatur,

    Liv. 34, 2, 4:

    proinde ipsi primum statuerent apud animos quid vellent,

    id. 6, 39, 11.—Rarely with neutr, pron. as object:

    quidquid nos de communi sententia statuerimus,

    Cic. Fam. 4, 1, 2:

    sic statue, quidquid statuis, ut causam famamque tuam in arto stare scias,

    Sen. Herc. Fur. 1306.—
    D.
    To decree, order, prescribe.
    1.
    With ut or ne: statuunt ut decem milia hominum in oppidum submittantur, [p. 1754] Caes. B. G. 7, 21:

    eos (Siculos) statuisse ut hoc quod dico postularet,

    Cic. Verr. 2, 2, 42, § 103:

    statuunt illi atque decernunt ut eae litterae... removerentur,

    id. ib. 2, 2, 71, §

    173: statuit iste ut arator... vadimonium promitteret,

    id. ib. 2, 3, 15, §

    38: orare patres ut statuerent ne absentium nomina reciperentur,

    id. ib. 2, 2, 42, §

    103: statuitur ne post M. Brutum proconsulem sit Creta provincia,

    id. Phil. 2, 38, 97:

    (Tiberius) auxit patrum honorem statuendo ut qui ad senatum provocavissent, etc.,

    Tac. A. 14, 28:

    statuiturque (a senatu) ut... in servitute haberentur,

    id. ib. 12, 53.—So of a decree, determination, or agreement by several persons or parties to be carried out by each of them:

    statutum esse (inter plebem et Poenos) ut... impedimenta diriperent,

    Liv. 23, 16, 6:

    Athenienses cum statuerent, ut urbe relicta naves conscenderent,

    Cic. Off. 3, 11, 48:

    statuunt ut fallere custodes tentent,

    Ov. M. 4, 84.—
    2.
    With acc. (post-Aug.):

    remedium statuere,

    to prescribe a remedy against public abuses, Tac. A. 3, 28; 6, 4:

    Caesar ducentesimam (vectigalis) in posterum statuit,

    decreed that one half of one per cent. be the tax, id. ib. 2, 42.—So with sic (= hoc):

    sic, di, statuistis,

    Ov. M. 4, 661.—
    3.
    With dat. and acc. (not ante-Aug.):

    eis (Vestalibus) stipendium de publico statuit,

    decreed, allowed a salary, Liv. 1, 20, 3:

    Aurelio quoque annuam pecuniam statuit princeps,

    decreed, granted, Tac. A. 13, 34:

    biduum criminibus obiciendis statuitur,

    are allowed, id. ib. 3, 13:

    itaque et alimenta pueris statuta... et patribus praemia statuta,

    Just. 12, 4, 8:

    ceu Aeolus insanis statuat certamina ventis,

    Stat. Th. 6, 300:

    non hoc statui sub tempore rebus occasum Aeoniis,

    id. ib. 7, 219:

    statuere alicui munera,

    Val. Fl. 2, 566.—
    4.
    With dat. and interrog.-clause:

    cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti darent,

    Cic. Verr. 2, 5, 21, § 53:

    ordo iis quo quisque die supplicarent, statutus,

    Liv. 7, 28, 8.—
    5.
    In partic., of punishment, etc., to decree, measure out, inflict.
    (α).
    With poenam, etc., with or without in and acc. pers. (mostly post-Aug.):

    considerando... in utra (lege) major poena statuatur,

    Cic. Inv. 2, 49, 145:

    poenam statui par fuisse,

    Tac. A. 14, 49:

    qui non judicium, sed poenam statui videbant,

    id. ib. 11, 6:

    eadem poena in Catum Firmium statuitur,

    id. ib. 6, 31:

    senatu universo in socios facinoris ultimam statuente poenam,

    Suet. Caes. 14;

    so with mercedem (= poenam): debuisse gravissimam temeritatis mercedem statui,

    Liv. 39, 55, 3; cf.

    also: Thrasea, non quidquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe statuendum disseruit,

    Tac. A. 14, 48.— Absol.:

    non debere eripi patribus vim statuendi (sc. poenas),

    Tac. A. 3, 70.—
    (β).
    With indef. obj., generally with in and acc.: aliquid gravius in aliquem, to proceed severely against:

    obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret,

    Caes. B. G. 1, 20:

    fac aliquid gravius in Hejum statuisse Mamertinos,

    Cic. Verr. 2, 4, 9, § 19:

    res monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare,

    Sall. C. 52, 3:

    qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse,

    Ov. P. 2, 2, 119:

    si quid ob eam rem de se crudelius statuerent,

    Just. 2, 15, 10.—
    (γ).
    With a word expressing the kind of punishment (post-Aug.):

    in Pompeiam Sabinam exilium statuitur,

    Tac. A. 6, 24 (18).—
    (δ).
    De capite, to pass sentence of death:

    legem illam praeclaram quae de capite civis Romani nisi comitiis centuriatis statui vetaret,

    Cic. Rep. 2, 36, 61.—
    E.
    Referring to one's own acts, to resolve, determine, purpose, to propose, with inf. (first in Cic.;

    freq. and class.): statuit ab initio et in eo perseveravit, jus publicano non dicere,

    Cic. Prov. Cons. 5, 10:

    P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam,

    id. Mil. 9, 24:

    statuerat excusare,

    to decline the office, id. Lig. 7, 21:

    cum statuissem scribere ad te aliquid,

    id. Off. 1, 2, 4:

    quod iste certe statuerat et deliberaverat non adesse,

    id. Verr. 2, 1, 1, § 1:

    se statuisse animum advertere in omnes nauarchos,

    id. ib. 2, 5, 40, §

    105: nam statueram in perpetuum tacere,

    id. Fam. 4, 4, 4:

    statueram... nihil de illo dicere,

    id. Fragm. Clod. 1, 1:

    statueram recta Appia Romam (i. e. venire),

    id. Att. 16, 10, 1:

    Pompeius statuerat bello decertare,

    Caes. B. C. 3, 86: si cedere hinc statuisset, Liv. 44, 39, 7:

    triumphare mense Januario statuerat,

    id. 39, 15:

    immemor sim propositi quo statui non ultra attingere externa nisi qua Romanis cohaererent rebus,

    id. 39, 48:

    rex quamquam dissimulare statuerat,

    id. 42, 21:

    opperiri ibi hostium adventum statuit,

    id. 42, 54, 9:

    ut statuisse non pugnare consules cognitum est,

    id. 2, 45, 9:

    exaugurare fana statuit,

    id. 1, 55, 2:

    Delphos mittere statuit,

    id. 1, 56, 5:

    eos deducere in agros statuerunt,

    id. 40, 38, 2:

    tradere se, ait, moenia statuisse,

    id. 8, 25, 10:

    Samnitium exercitus certamine ultimo fortunam experiri statuit,

    id. 7, 37, 4:

    statuit sic adfectos hosti non obicere,

    id. 44, 36, 2:

    sub idem tempus statuit senatus Carthaginem excidere,

    Vell. 1, 12, 2:

    statui pauca disserere,

    Tac. H. 4, 73:

    amoliri juvenem specie honoris statuit,

    id. A. 2, 42:

    statuerat urbem novam condere,

    Curt. 4, 8, 1:

    statuerat parcere urbi conditae a Cyro,

    id. 7, 6, 20:

    rex statuerat inde abire,

    id. 7, 11, 4:

    Alexander statuerat ex Syria petere Africam,

    id. 10, 1, 17; 10, 5, 24; 5, 27 (9), 13; so,

    statutum habere cum animo ac deliberatum,

    to have firmly and deliberately resolved, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 95.—With sic:

    caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat,

    id. Phil. 3, 7, 29.—
    F.
    To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold (especially of legal opinions), think, consider (always implying the establishment of a principle, or a decided conviction; cf.: existimo, puto, etc.).
    1.
    With acc. and inf.
    a.
    In gen.:

    senatus consulta falsa delata ab eo judicavimus... leges statuimus per vim et contra auspicia latas,

    Cic. Phil. 12, 5, 12:

    statuit senatus hoc ne illi quidem esse licitum cui concesserat omnia,

    id. Verr. 2, 3, 35, § 81:

    quin is tamen (judex) statuat fieri non posse ut de isto non severissime judicetur,

    id. ib. 2, 3, 62, §

    144: hujusce rei vos (recuperatores) statuetis nullam esse actionem qui obstiterit armatis hominibus?

    id. Caecin. 13, 39, ut quisquam juris numeretur peritus, qui id statuit esse jus quod non oporteat judicari, who holds that to be the law, id. ib. 24, 68:

    is (Pompeius) se in publico statuit esse non posse,

    id. Pis. 13, 29:

    tu unquam tantam plagam tacitus accipere potuisses, nisi hoc ita statuisses, quidquid dixisses te deterius esse facturum?

    id. Verr. 2, 3, 58, § 133:

    si causa cum causa contenderet, nos nostram perfacile cuivis probaturos statuebamus,

    we were sure, id. Quint. 30, 92:

    non statuit sibi quidquam licere quod non patrem suum facere vidisset,

    id. Verr. 2, 3, 90, § 211:

    hi sibi nullam societatem communis utilitatis causa statuunt esse cum civibus,

    assume, id. Off. 3, 6, 28:

    cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pecunia,

    had become convinced, id. ib. 2, 23, 82:

    quo cive neminem ego statuo in hac re publica esse fortiorem,

    id. Planc. 21, 51:

    quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam,

    id. Fam. 5, 13, 1:

    hoc anno statuit temporis esse satis,

    Ov. F. 1, 34:

    nolim statuas me mente maligna id facere,

    Cat. 67, 37.— So with sic:

    velim sic statuas tuas mihi litteras longissimas quasque gratissimas fore,

    Cic. Fam. 7, 33 fin.:

    ego sic statuo a me in hac causa pietatis potius quam defensionis partes esse susceptas,

    I hold, lay down as the principle of my defence, id. Sest. 2, 3:

    quod sic statuit omnino consularem legem nullam putare,

    id. ib. 64, 135:

    sic statuo et judico, neminem tot et tanta habuisse ornamenta dicendi,

    id. Or. 2, 28, 122. —Hence, statui, I have judged, i. e. I know, and statueram, I had judged, i. e. I knew:

    ut ego qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium dare quam me, ironically,

    Cic. Att. 1, 5, 4:

    qui saepe audissent, nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros,

    id. Verr. 2, 5, 36, § 95.—With neutr. pron.:

    si dicam non recte aliquid statuere eos qui consulantur,

    that they hold an erroneous opinion, Cic. Caecin. 24, 68; cf.:

    quis hoc statuit umquam, aut cui concedi potest, ut eum jure potuerit occidere a quo, etc.,

    id. Tull. 24, 56; Quint. 5, 13, 21.—
    b.
    Particularly of a conclusion drawn from circumstances, to judge, infer, conclude; declare (as an inference):

    cum tuto senatum haberi non posse judicavistis, tum statuiistis, etiam intra muros Antonii scelus versari,

    Cic. Phil. 3, 5, 13: quod si aliter statuetis, videte ne hoc vos statuatis, qui vivus decesserit, ei vim non esse factam, id. Caecin. 16, 46:

    quid? si tu ipse statuisti, bona P. Quinctii ex edicto possessa non esse?

    id. Quint. 24, 76:

    ergo ad fidem bonam statuit pertinere notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

    id. Off. 3, 16, 67:

    Juppiter esse pium statuit quodcumque juvaret,

    Ov. H. 4, 133.—With neutr. pron.:

    hoc (i. e. litteris Gabinii credendum non esse) statuit senatus cum frequens supplicationem Gabinio denegavit,

    Cic. Prov. Cons. 6, 14:

    quod si tum statuit opus esse, quid cum ille decessisset, Flacco existimatis statuendum et faciendum fuisse?

    id. Fl. 12, 29; cf. id. Caecin. 16, 46, supra; so,

    hoc si ita statuetis,

    id. ib. 16, 47.—
    c.
    Esp. with gerund.-clause.
    (α).
    To hold, judge, think, consider, acknowledge, that something must be done, or should have been done:

    tu cum tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas... non statuebas tibi de illorum factis rationem esse reddendam?

    did you not consider, did it not strike you? Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29: statuit, si hoc crimen extenuari vellet, nauarchos omnes vita esse privandos, he thought it necessary to deprive, etc., id. ib. 2, 5, 40, §

    103: ut statuas mihi non modo non cedendum, sed etiam tuo auxilio utendum fuisse,

    id. Fam. 5, 2, 10:

    statuebam sic, boni nihil ab illis nugis expectandum,

    id. Sest. 10, 24:

    Antigonus statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum,

    Nep. Eum. 8, 4. —So with opus fuisse:

    ut hoc statuatis oratione longa nihil opus fuisse,

    acknowledge, Cic. Verr. 1, 18, 56: causam sibi dicendam esse statuerat jam ante quam hoc usu venit, knew (cf. a. supra), id. ib. 2, 5, 39, § 101. —
    (β).
    To think that one must do something, to resolve, propose, usu. with dat. pers.:

    manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria,

    Cic. Phil. 1, 1, 1: quae vobis fit injuria si statuimus, vestro nobis judicio standum esse, if we conclude, purpose, to abide, etc., id. Fl. 27, 65:

    ut ea quae statuisses tibi in senatu dicenda, reticeres,

    id. Fam. 5, 2, 1:

    statuit tamen nihil sibi in tantis injuriis gravius faciendum,

    id. Clu. 6, 16:

    Caesar statuit exspectandam classem,

    Caes. B. G. 3, 14:

    non expectandum sibi statuit dum, etc.,

    id. ib. 1, 11:

    quod eo tempore statuerat non esse faciendum,

    id. B. C. 3, 44:

    statuit sibi nihil agitandum,

    Sall. J. 39, 5:

    Metellus statuit alio more bellum gerendum,

    id. ib. 54, 5:

    Laco statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo,

    Nep. Alcib. 10, 2:

    sororis filios tollendos statuit,

    Just. 38, 1.—
    2.
    With ut:

    si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum (= ut judicandum esse statuebat),

    Cic. Caecin. 24, 69:

    ut veteres statuerunt poetae (ut = quod ita esse),

    id. Arat. 267 (33): quae majora auribus accepta sunt quam oculis noscuntur, ut statuit, as he thought, i. e. that those things were greater, etc., Liv. 45, 27:

    cum esset, ut ego mihi statuo, talis qualem te esse video,

    Cic. Mur. 14, 32.—
    3.
    With two acc. (= duco, existimo):

    omnes qui libere de re publica sensimus, statuit ille quidem non inimicos, sed hostes,

    regarded not as adversaries, but as foes, Cic. Phil. 11, 1, 3:

    Anaximenes aera deum statuit,

    id. N. D. 10, 26:

    voluptatem summum bonum statuens,

    id. Off. 1, 2, 5:

    video Lentulum cujus ego parentem deum ac patronum statuo fortunae ac nominis mei,

    id. Sest. 69, 144:

    si rectum statuerimus concedere amicis quidquid velint,

    id. Lael. 11, 38:

    Hieronymus summum bonum statuit non dolere,

    id. Fin. 2, 6, 19:

    noster vero Plato Titanum e genere statuit eos qui... adversentur magistratibus,

    id. Leg. 3, 2, 5:

    decretum postulat, quo justae inter patruos fratrumque filias nuptiae statuerentur,

    Tac. A. 12, 7:

    optimum in praesentia statuit reponere odium,

    id. Agr. 39.— P. a.: stătūtus, a, um, i. e. baculo, propped, leaning on a stick (dub. v. I. C. supra):

    vidistis senem... statutum, ventriosum?

    Plaut. Rud. 2, 2, 11.—Hence, subst.: stătūtum, i, n., a law, decision, determination, statute (late Lat.):

    Dei,

    Lact. 2, 16, 14:

    Parcarum leges ac statuta,

    id. 1, 11, 14:

    statuta Dei et placita,

    id. 7, 25, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > statuo

  • 7 ante

    antĕ (old form anti, whence antidea, antideo, antidhac; v. antea, anteeo, and antehac) [Gr. anti, over against, facing, anta, antên; Sanscr. anti = over against; Germ. ant- in Ant-wort = Goth. anda-vaurdi, an answer, anda-nahti, the night before], prep. and adv. (acc. to Max. Victor. p. 1953, as prep. with the grave accent; as adv. with the acute on the last syl.).
    I.
    Prep. with acc., before (syn.: prae, pro).
    A.
    In space, or trop. in regard to estimation, judgment, or rank (usu. only of objects at rest. while prae is used of those in motion; cf. Herz. ad Caes. B. G. 1, 21; v. exceptions infra).
    1.
    In space:

    quem ante aedīs video,

    Plaut. Am. 1, 1, 136:

    ante ostium Me audivit stare,

    Ter. And. 3, 1, 16; so Vulg. Lev. 1, 5:

    Ornatas paulo ante fores,

    Juv. 6, 227; so Vulg. Num. 3, 26:

    ante meum limen,

    Juv. 11, 190:

    ante suum fundum,

    Cic. Mil. 10:

    ut ante suos hortulos postridie piscarentur,

    id. Off. 3, 14, 58:

    ante sepulcrales infelix adstitit aras,

    Ov. M. 8, 480; so Verg. A. 1, 344; 3, 545; Juv. 10, 268:

    ante altaria,

    id. 8, 155; so Vulg. Deut. 26, 4; ib. Matt. 5, 24. —Of persons:

    ante hosce deos erant arulae,

    Cic. Verr. 2, 4, 3:

    quīs ante ora patrum contigit oppetere,

    Verg. A. 1, 95; id. G. 4, 477:

    ipsius unam (navem) ante oculos pontus in puppim ferit,

    id. A. 1, 114; 2, 531; 2, 773:

    ante se statuit funditores,

    Liv. 42, 58:

    Flos Asiae ante ipsum,

    Juv. 5, 56; Vulg. Matt. 17, 2:

    si luditur alea pernox Ante Numantinos,

    Juv. 8, 11.— Trop.:

    ante oculos collocata,

    Cic. de Or. 1, 43, 192:

    ante oculos errat domus,

    Ov. Tr. 3, 4, 57: [p. 128] causam ante eum diceret, before him as judge, Cic. Verr. 1, 3, 9:

    donec stet ante judicium,

    Vulg. Josh. 20, 6; ib. Marc. 13, 9.—And in eccl. Lat., after the Heb. and Hel. Gr., before, in the sight of, in the judgment of:

    ante Dominum vilior fiam,

    Vulg. 2 Reg. 6, 21 sq.:

    non te justifices ante Deum,

    ib. Eccli. 7, 5:

    justi ambo ante Deum,

    ib. Luc. 1, 6;

    and fully: fecit Asa rectum ante conspectum Domini,

    ib. 3 Reg. 15, 11; ib. Apoc. 12, 10.—Hence, homines ante pedes (in later Lat.), servants; cf. the annotators upon Juv. 7, 143.—With verbs of motion:

    ante me ito,

    Plaut. As. 3, 3, 70:

    equitatum omnem ante se mittit,

    Caes. B. G. 1, 21:

    ante ceteras cohortes extra aciem procurrere,

    id. B. C. 1, 55:

    praecurrit ante omnes,

    id. ib. 2, 34; so Nep. Dat. 3, 2; Liv. 7, 41; 45, 40 al.; Vulg. Lev. 27, 11; ib. 1 Reg. 12, 2.—
    2.
    Trop. of preference in judgment, or regulations in respect to rank, before (this is properly the signification of prae, q. v.; hence more rare than that, and never used by Cic.): quem ante me diligo, before myself, more than myself, Balbus ap. Cic. Att. 8, 15.—So ante aliquem esse, to surpass, excel any one:

    facundiā Graecos, gloriā belli Gallos ante Romanos fuisse,

    Sall. C. 53, 3, ubi v. Corte and Kritz:

    tum me vero et ante Alexandrum et ante Pyrrhum et ante omnes alios imperatores esse,

    superior to, Liv. 35, 14:

    necessitas ante rationem est,

    necessity knows no law, Curt. 7, 7, 10.—Hence very freq. (but mostly poet. and post-class.),
    a.
    Ante alios, ante omnes, ante ceteros, etc., before others, before all, etc., to designate a comparative relation;

    also sometimes, for the sake of emphasis, with comparatives and superlatives: tibi, Neptune, ante alios deos gratias ago,

    Plaut. Trin. 4, 1, 5; so Ov. M. 10, 120:

    scito illum ante omnīs minumi mortalem preti,

    Plaut. As. 5, 2, 8:

    tua ante omnes experientia,

    Tac. A. 2, 76; 1, 27; Liv. 1, 9:

    Junoni ante omnīs candentis vaccae media inter cornua (pateram) fundit,

    Verg. A. 4, 59:

    Ipse est ante omnes,

    Vulg. Col. 1, 17:

    O felix una ante alias Priameïa virgo,

    Verg. A. 3, 321:

    ante omnes furor est insignis equarum,

    id. G. 3, 266:

    scelere ante alios immanior omnīs,

    id. A. 1, 347; Liv. 5, 42:

    ante alios pulcherrimus omnīs Turnus,

    Verg. A. 7, 55; so Nep. Att. 3, 3; Liv. 1, 15; cf. Rudd. II. p. 82; II. p. 101; II. p. 305.—
    b.
    Ante omnia.
    (α).
    Before all things, first of all:

    alvus ante omnia ducitur,

    Cels. 7, 30:

    oportet autem ante omnia os nudare,

    id. 8, 2:

    Ante omnia instituit, ut etc.,

    Suet. Ner. 32; id. Calig. 21:

    Ante omnia autem, fratres, etc.,

    Vulg. Jac. 5, 12; ib. 1 Petr. 4, 8.—
    (β).
    Comparatively, above all, especially, chiefty:

    publica maestitia eo ante omnia insignis, quia matronae annum, ut parentem, eum luxerunt,

    Liv. 2, 7; 7, 4:

    quae natura multis et ante omnia ursis,

    Plin. 8, 35, 53, § 125:

    dulces ante omnia Musae,

    the Muses pleasing above all things, Verg. G. 2, 475; id. E. 2, 72:

    deformem et taetrum ante omnia vultum,

    Juv. 10, 191.—
    (γ).
    In entering upon the discussion of several particulars, or in adducing arguments, first of all, in the first place (similar to ac primum quidem, kai prôton men oun; cf. Spald. ad Quint. 4, 2, 4):

    ante omnia quid sit rhetorice,

    Quint. 2, 15, 1:

    ante omnia igitur imitatio per se ipsa non sufficit,

    id. 10, 2, 4; so id. 1, 2, 9; 4, 2, 40; 4, 2, 52; 5, 13, 6; 9, 1, 23.—
    B.
    Of time.
    1.
    Before: ANTE MERIDIEM CAVSAM CONICITO, Fragm. XII. Tab. ap. Auct. ad Her. 2, 13; cf.

    Dirks. Transl. 177 sq.: ante lucem a portu me praemisisti domum,

    Plaut. Am. 2, 1, 55; so Cic. de Or. 2, 64, 259; id. Inv. 2, 4, 15; Suet. Galb. 22; Vulg. Luc. 24, 22:

    ante diem caupo sciet,

    Juv. 9, 108:

    ante brumam,

    Ter. Phorm. 4, 4, 28:

    ante noctem,

    Hor. S. 1, 4, 51:

    pereundum erit ante lucernas,

    Juv. 10, 339:

    ante haec omnia,

    Vulg. Luc. 21, 12.— The designation of time is often expressed paraphrastically.
    a.
    By a person who lived at the time:

    jam ante Socratem,

    before the time of, Cic. Ac. 1, 12, 44:

    qui honos togato habitus ante me est nemini,

    before me, before my time, id. Cat. 4, 3:

    ante Jovem nulli subigebant arva coloni,

    Verg. G. 1, 125:

    vixere fortes ante Agamemnona Multi,

    Hor. C. 4, 9, 25:

    ante Helenam,

    id. S. 1, 3, 107:

    ante se,

    Tac. H. 1, 50:

    quod ante eum nemo,

    Suet. Caes. 26 al. —
    b.
    By other objects pertaining to a particular time: ante hoc factum, Plaut. Mil. 4, 8, 64:

    ante has meas litteras,

    i. e. before the receipt of this letter, Cic. Fam. 13, 17:

    per hunc castissimum ante regiam injuriam sanguinem juro,

    Liv. 1, 59:

    ante mare et terras, et quod tegit omnia, caelum,

    Ov. M. 1, 5:

    ante sidus fervidum,

    Hor. Epod. 1, 27:

    ante cibum,

    id. S. 1, 10, 61, and Juv. 6, 428:

    Hoc discunt omnes ante alpha et beta,

    before their A B C, id. 14, 209:

    cur ante tubam tremor occupat artus?

    Verg. A. 11, 424:

    Tecum prius ergo voluta Haec ante tubas,

    Juv. 1, 169.—Also by the designation of the office of a person:

    ante aedilitatem meam,

    Cic. Att. 12, 17:

    ante sceptrum Dictaei regis,

    Verg. G. 2, 536:

    ante imperium ducis,

    Flor. 4, 2, 66:

    relictis multis filiis et in regno et ante regnum susceptis,

    Just. 2, 10.—And by the designation of office in app. to the person:

    mortuus est ante istum praetorem,

    Cic. Verr. 1, 45, 115:

    docuerant fabulas ante hos consules,

    id. Brut. 18, 73:

    cum ante illum imperatorem clipeis uterentur,

    Nep. Iphicr. 1, 3:

    quos ante se imperatorem nemo ausus sit aspicere,

    id. Epam. 8, 3.—A part. perf. or fut. pass. is freq. added to such substantives for the sake of explanation:

    ante hanc urbem conditam,

    before the founding of this city, Cic. Tusc. 5, 3, 7 (opp. post urbem conditam):

    non multo ante urbem captam,

    id. Div. 1, 45:

    ante Epaminondam natum,

    Nep. Epam. 10, 4:

    ante te cognitum multis orantibus opem tuli,

    Sall. J. 110, 2:

    ante decemviros creatos,

    Liv. 3, 53 al. —
    2.
    Hence particular phrases.
    a.
    Ante tempus,
    (α).
    Before the right time:

    ante tempus excitatis suis,

    Liv. 31, 36.—
    (β).
    Before the appointed, proper, or lawful time:

    factus est consul bis, primum ante tempus,

    Cic. Lael. 3:

    honores et ante tempus et quosdam novi generis cepit,

    Suet. Aug. 26:

    venisti ante tempus torquere nos?

    Vulg. Matt. 8, 29 (cf. annus, II. D.).—
    b.
    Ante diem, poet.,
    (α).
    Before the time:

    Caesaribus virtus contigit ante diem,

    Ov. A. A. 1, 184:

    ante diem vultu gressuque superbo Vicerat aequales,

    Stat. S. 2, 1, 108.—
    (β).
    Before the time destined by fate:

    filius ante diem patrios inquirit in annos,

    Ov. M. 1, 148:

    hic dolor ante diem Pandiona misit ad umbras,

    id. ib. 6, 675; id. A. A. 3, 739:

    sed misera ante diem subitoque accensa furore, etc.,

    Verg. A. 4, 697 (cf. Soph. Antig. 461: ei de tou chronou prosthen thanoumai). —
    c.
    Ante hunc diem, with a negative:

    istunc hominem numquam audivi ante hunc diem,

    never before this day, never until now, Plaut. Ep. 3, 4, 60; 4, 2, 7:

    neque umquam ante hunc diem,

    Ter. Hec. 4, 4, 19; 5, 4, 23:

    Novum crimen et ante hunc diem inauditum ad te Q. Tubero detulit,

    Cic. Lig. 1, 1 (cf. Plaut. Trin. 5, 2, 17: neque eum ante usquam conspexi prius). —
    3.
    Ante diem (abbrev. a. d.) with an ordinal number gives the date, not of the foregoing, but of the present day; e. g. ante diem quintum (a. d. V.) Kalendas Apriles, the fifth day before the calends of April. Orig. the ante belonged to Kalendas, and they said either, ante die quinto Kalendas (i. e. die quinto ante Kalendas), or ante diem quintum Kalendas; the latter phraseology became the prevailing one, and ante diem, being considered as one word, the prepp. in and ex could be prefixed; cf. Manut. ad Cic. Fam. 3, 12; Duker ad Liv. 27, 23; Rudd. II. p. 291; Madv. Gr. Suppl. I.; Drak. ad Liv. 45, 2, 12: me ante diem XIII. Kalendas Januarias principem revocandae libertatis fuisse, the thirteenth before the calends of January, i. e. the 20 th of Dec., Cic. Phil. 14, 7, 20: ante diem XII. Kalendas Novembres, the 21 st of Oct.: ante diem VI. Kalendas Novembres, the 27 th of Oct., id. Cat. 1, 3: ante diem VIII. Kalendas Decembres, the 24 th of Nov., id. Phil. 3, 8: a. d. IV. Id. Mart. (ante diem quartum Idus Martias), i. e. the 12 th of March, Liv. 40, 59: ante diem III. Non. Jan. M. Cicero natus est, i. e. on the 3 d of Jan., Gell. 15, 28 al.:

    in ante diem quartum Kal. Dec. distulit,

    Cic. Phil. 3, 8: caedem te optimatium contulisse in ante diem V. Kal. Nov., to the 28 th of Oct., id. Cat. 1, 3:

    ex ante diem VII. Id. Febr.,

    Varr. R. R. 1, 28, 1: nuntii venerant ex ante diem Non. Jun. usque ad prid. Kal. Sept., from the 3 d of June, Cic. Att. 3, 17:

    supplicatio indicta est ante diem V. Id. Oct. cum eo die in quinque dies,

    Liv. 45, 2, 12.—
    4.
    Sometimes to designate the whole time until the passing moment:

    ante id tempus et mari et terrā duces erant Lace daemonii,

    Nep. Arist. 2, 3:

    qui honos huic uni ante id tempus contigit,

    id. Timoth. 2, 3:

    invictus ante eam diem fuerat,

    Curt. 5, 3, 22.—
    5.
    Ante annos, before the destined time:

    Ante suos annos occidit,

    Ov. Am. 2, 2, 46:

    Ante annos animumque gerens curamque virilem,

    beyond his years, Verg. A. 9, 311 (cf.:

    suos annos praeterire,

    Sil. 4, 428; and:

    annos transcendere factis,

    id. 2, 348). —
    6.
    Ante hoc, for antea, antehac, belongs to the later Latin:

    ante hoc incognita,

    Luc. 6, 116:

    ante hoc domūs pars videntur,

    Tac. G. 13.
    II.
    Adv., of space and time (the latter most freq.).
    A.
    Of space, before, in front, forwards: post me erat Aegina, ante Megara, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 9:

    fluvius ab tergo, ante circaque velut ripa praeceps oram ejus omnem cingebat,

    Liv. 27, 18; 22, 5:

    coronatus stabit et ante calix,

    Tib. 2, 5, 98:

    plena oculis et ante et retro,

    Vulg. Apoc. 4, 6.—Of motion (cf. supra, I. A. 1.):

    si aut manibus ingrediatur quis aut non ante, sed retro,

    Cic. Fin. 5, 12, 35:

    pallida Tisiphone morbos agit ante metumque,

    Verg. G. 3, 552.—
    B.
    1.. Of time, before, previously (always in reference to another past time, while ante as prep. is used in reference to the present).
    a.
    With verbs:

    nonne oportuit Praescīsse me ante,

    Ter. And. 1, 5, 4:

    id te oro, ut ante eamus,

    id. ib. 3, 3, 24;

    very freq. in Cic.: quod utinam illi ante accidisset,

    Cic. Phil. 11, 14:

    quae ante acta sunt,

    id. Verr. 1, 109:

    sicut ante fecimus,

    Vulg. Jos. 8, 5; ib. Jud. 16, 20:

    fructus omnis ante actae vitae,

    Cic. Marcell. 3; so Ov. M. 12, 115, and Tac. A. 6, 16:

    apud vos ante feci mentionem,

    Cic. Agr. 3, 4:

    faciam hoc non novum, sed ab eis ante factum,

    id. Verr. 1, 55; Verg. E. 9, 63; Juv. 3, 243; 15, 320:

    illud de quo ante dixi,

    Cic. Sex. Rosc. 116:

    quos ante dixi,

    id. Off. 2, 14, 50:

    ut ante dixi,

    id. Imp. Pomp. 16; id. Mil. 45:

    quem ad modum ante dixi,

    id. Sex. Rosc. 91:

    additis, quae ante deliquerant,

    Tac. A. 6, 9:

    filium ante sublatum brevi amisit,

    id. Agr. 6; id. G. 10; id. A. 11, 7; id. H. 2, 43.—And often accomp. by jam:

    acceperam jam ante Caesaris litteras, ut etc.,

    Cic. Phil. 2, 49; id. Marcell. 12; id. Verr. 2, 23.—Rarely accomp. by saepe.:

    ut saepe ante fecerant,

    Cic. Balb. 40; id. Rab. Post. 13.—
    b.
    Rarely with adjj.:

    non filius ante pudicus,

    Juv. 3, 111:

    quos acciverat, incertum, experiens an et ante gnavos,

    Tac. A. 14, 7.—
    c.
    Often with substt. in the abl. or acc. for a more accurate designation of time (cf. also abhinc with the abl. and acc.; in these cases ante was considered by the ancient critics as a prep., which could also govern the abl.; cf. Charis. p. 209 P.; Serv. ad Verg. E. 1, 30. The position of ante is sometimes before and sometimes after the subst., and sometimes between the numeral and the subst.):

    illos septem et multis ante saeculis Lycurgum accepimus fuisse sapientes,

    Cic. Tusc. 5, 3, 7:

    etsi perpaucis ante diebus (i. e. before the departure of Theophilus, of whom mention is afterwards made) dederam Q. Mucio litteras ad te,

    id. Fam. 4, 9:

    paucis diebus ante,

    id. Phil. 2, 40:

    viginti annis ante,

    id. Lael. 12, 42:

    voverat eam annis undecim ante,

    Liv. 40, 52, 4 (cf. id. 40, 51:

    quae bello Ligustico ante annis octo vovisset): optimum erit ante annum scrobes facere,

    a year before, Col. 4, 2; Plin. Ep. 8, 23, 7:

    Tyron urbem ante annum Trojanae cladis condiderunt,

    a year before the fall of Troy, Just. 18, 3, 5:

    ante quadriennium amissus es,

    four years previously, Tac. Agr. 45:

    aliquot ante annos,

    Suet. Caes. 12; v. id. ib. 81 al.—
    d.
    With the advv. multo, paulo, aliquanto, tanto, quanto, and rarely permultum:

    multo ante prospexi tempestatem futuram,

    Cic. Fam. 4, 3, 3:

    haud multo ante adventum,

    Tac. Agr. 18.—And in the order ante multo:

    ante multo a te didicerimus,

    Cic. Sen. 2, 6:

    Venisti paulo ante in senatum,

    id. Cat. 1, 7, 16; id. Marcell. 7; id. Mil. 7; Tac. G. 41; id. H. 3, 68; Suet. Caes. 21; Vulg. Sap. 15, 8; ib. 2 Macc. 3, 30;

    6, 29 et saep.—And in the order ante paulo: quae ante paulo perbreviter attigi,

    Cic. Rep. 2, 4:

    profectus est aliquanto ante furorem Catilinae,

    id. Sull. 20, 56 bis; id. Verr. 1, 149.—And in the order ante aliquanto: ante aliquanto quam tu natus es, Cic. Fam. [p. 129] 10, 4; id. Vatin. 25; id. Verr. 2, 46:

    tanto ante praedixeras,

    id. Phil. 2, 33:

    quod si Cleomenes non tanto ante fugisset,

    id. Verr. 2, 5, 34; 5, 78, 89; id. Cat. 3, 17; id. de Or. 1, 7, 26; so Quint. 2, 4, 28:

    quanto ante providerit,

    Cic. Sest. 8:

    permultum ante certior factus eram litteris,

    id. Fam. 3, 11; cf. Prisc. p. 1191 P.—
    2.
    Followed by quam (written also as one word, antequam; the form prius quam was more freq. in archaic Latin), sooner than; before.
    a.
    With ind. pres.:

    ante quam doceo id factum non esse, libet mihi,

    Cic. Quinct. 48:

    ante quam ad sententiam redeo, de me pauca dicam,

    id. Cat. 4, 20; id. Mil. 7; id. Deiot. 7; id. Clu. 6.—
    b.
    With ind. perf.:

    memini Catonem anno ante quam est mortuus mecum disserere,

    Cic. Lael. 3, 11:

    anno ipso ante quam natus est Ennius,

    id. Brut. 18, 72:

    ante aliquanto quam tu natus es,

    id. Fam. 10, 3:

    neque ante dimisit eum quam fidem dedit,

    Liv. 39, 10:

    ante quam ille est factus inimicus,

    Cic. Phil. 12, 9.—
    c.
    Rarely with fut. perf.:

    ante provinciam sibi decretam audiet quam potuerit tempus ei rei datum suspicari,

    Cic. Phil. 11, 24:

    neque defatigabor ante quam... percepero,

    id. de Or. 3, 36, 145.—
    d.
    With subj. pres.:

    ante quam veniat in Pontum, litteras ad Cn. Pompeium mittet,

    Cic. Agr. 2, 53:

    hac lege ante omnia veniunt, quam gleba una ematur,

    id. ib. 2, 71; id. Sest. 15; id. Phil. 1, 1; Verg. E. 1, 60 sqq.; Vulg. Gen. 11, 4; ib. 4 Reg. 2, 9; ib. Matt. 6, 8.—
    e.
    With subj. imperf.:

    Romae et ad urbem, ante quam proficisceretur, quaerere coepit,

    Cic. Verr. 2, 167:

    qui (sol) ante quam se abderet, fugientem vidit Antonium,

    id. Phil. 14, 27; 8, 1; id. Verr. 4, 147; Vulg. Gen. 2, 5; 13, 10; ib. Matt. 1, 18; ib. Joan. 8, 58.—
    f.
    With subj. perf.:

    ante vero quam sit ea res adlata, laetitiā frui satis est,

    Cic. Phil. 14, 1:

    domesticum malum opprimit ante quam prospicere potueris,

    id. Verr. 1, 39; id. Sull. 44; id. Planc. 40:

    nec ante vincere desierint quam Rubro mari inclusis quod vincerent defuerit,

    Liv. 42, 52:

    nec ante (barbam capillumque) dempserit quam vindicāsset,

    Suet. Caes. 67.—
    g.
    With subj. pluperf.:

    se ante quam eam uxorem duxisset domum, sperāsse etc.,

    Ter. Hec. 1, 2, 71:

    qui ante quam de meo adventu audire potuissent, in Macedoniam perrexi,

    Cic. Planc. 98:

    ut consul ante fieret, quam ullum alium magistratum capere licuisset,

    id. Imp. Pomp. 62; id. Quinct. 9; id. Verr. 2, 55; 2, 171.—
    h.
    With inf.:

    dici vix potest quam multa sint quae respondeatis ante fieri oportere, quam ad hanc rationem devenire,

    Cic. Quinct. 54.—
    i.
    With part.:

    armati nullum ante finem pugnae quam morientes fecerunt,

    Liv. 21, 15, 4 (on the use of these different constructions, v. Roby, §§ 1671, 1462, 1672 etc.; Draeger, Hist. Synt. II. pp. 589 sqq.;

    and esp. Fischer, Gr. § 621). —In the poets sometimes with quam before ante: Respice item quam nil ad nos anteacta vetustas Temporis aeterni fuerit, quam nascimur ante,

    Lucr. 3, 972:

    Non ego signatis quicquam mandare tabellis, Ne legat id nemo quam meus ante, velim,

    Tib. 4, 7, 8; Mart. 9, 36, 6.—Also in the poets sometimes pleon. ante—prius—quam:

    sed mihi vel tellus optem prius ima dehiscat Ante, pudor, quam te violo aut tua jura resolvo,

    Verg. A. 4, 24; so,

    prius—quam— ante: Aut prius infecto deposcit praemia cursu, Septima quam metam triverit ante rota?

    Prop. 3, 20, 25.—
    3.
    For the designation of order, foll. by tum, deinde, etc., first, in the first place (only in later Lat. for the class. primum):

    ut ante caput, deinde reliqua pars auferatur,

    Cels. 7, 29:

    et ante dicam de his, quae, etc.: tum, etc.,

    id. 5, 26:

    ante tonderi... deinde... tum, etc.,

    id. 6, 6, 8; so Plin. 34, 13, 34, § 131 dub.—
    4.
    Very rarely used as adj. (in imitation of the Greek):

    neque enim ignari sumus ante malorum,

    earlier, previous ills, Verg. A. 1, 198 (cf. tôn paros kakôn, Soph. O. T. 1423):

    ille elegit, qui recipit ante meliorem,

    Quint. Decl. 1, 14; cf. Liv. 24, 82, 5 (on this use of the adv., v. Kritz ad Sall. J. 76, 5).
    III.
    In composition.
    A.
    Of space, before, in front of, forwards: antepono, antefigo, antefero, antemitto.—
    B.
    Fig. of preference, before, above: antepono.—
    C.
    Of degree, before, above, more: antepotens, antepollens—
    D.
    In designations of time only with adjj. and advv.: antelucanus, antemeridianus, antehac, antelucio.With verbs, ante is more correctly written separately: ante actus, ante factus, ante gestus, ante paro, etc., although editions differ in this respect. V. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 361-390, and pp. 394-402.

    Lewis & Short latin dictionary > ante

  • 8 anti

    antĕ (old form anti, whence antidea, antideo, antidhac; v. antea, anteeo, and antehac) [Gr. anti, over against, facing, anta, antên; Sanscr. anti = over against; Germ. ant- in Ant-wort = Goth. anda-vaurdi, an answer, anda-nahti, the night before], prep. and adv. (acc. to Max. Victor. p. 1953, as prep. with the grave accent; as adv. with the acute on the last syl.).
    I.
    Prep. with acc., before (syn.: prae, pro).
    A.
    In space, or trop. in regard to estimation, judgment, or rank (usu. only of objects at rest. while prae is used of those in motion; cf. Herz. ad Caes. B. G. 1, 21; v. exceptions infra).
    1.
    In space:

    quem ante aedīs video,

    Plaut. Am. 1, 1, 136:

    ante ostium Me audivit stare,

    Ter. And. 3, 1, 16; so Vulg. Lev. 1, 5:

    Ornatas paulo ante fores,

    Juv. 6, 227; so Vulg. Num. 3, 26:

    ante meum limen,

    Juv. 11, 190:

    ante suum fundum,

    Cic. Mil. 10:

    ut ante suos hortulos postridie piscarentur,

    id. Off. 3, 14, 58:

    ante sepulcrales infelix adstitit aras,

    Ov. M. 8, 480; so Verg. A. 1, 344; 3, 545; Juv. 10, 268:

    ante altaria,

    id. 8, 155; so Vulg. Deut. 26, 4; ib. Matt. 5, 24. —Of persons:

    ante hosce deos erant arulae,

    Cic. Verr. 2, 4, 3:

    quīs ante ora patrum contigit oppetere,

    Verg. A. 1, 95; id. G. 4, 477:

    ipsius unam (navem) ante oculos pontus in puppim ferit,

    id. A. 1, 114; 2, 531; 2, 773:

    ante se statuit funditores,

    Liv. 42, 58:

    Flos Asiae ante ipsum,

    Juv. 5, 56; Vulg. Matt. 17, 2:

    si luditur alea pernox Ante Numantinos,

    Juv. 8, 11.— Trop.:

    ante oculos collocata,

    Cic. de Or. 1, 43, 192:

    ante oculos errat domus,

    Ov. Tr. 3, 4, 57: [p. 128] causam ante eum diceret, before him as judge, Cic. Verr. 1, 3, 9:

    donec stet ante judicium,

    Vulg. Josh. 20, 6; ib. Marc. 13, 9.—And in eccl. Lat., after the Heb. and Hel. Gr., before, in the sight of, in the judgment of:

    ante Dominum vilior fiam,

    Vulg. 2 Reg. 6, 21 sq.:

    non te justifices ante Deum,

    ib. Eccli. 7, 5:

    justi ambo ante Deum,

    ib. Luc. 1, 6;

    and fully: fecit Asa rectum ante conspectum Domini,

    ib. 3 Reg. 15, 11; ib. Apoc. 12, 10.—Hence, homines ante pedes (in later Lat.), servants; cf. the annotators upon Juv. 7, 143.—With verbs of motion:

    ante me ito,

    Plaut. As. 3, 3, 70:

    equitatum omnem ante se mittit,

    Caes. B. G. 1, 21:

    ante ceteras cohortes extra aciem procurrere,

    id. B. C. 1, 55:

    praecurrit ante omnes,

    id. ib. 2, 34; so Nep. Dat. 3, 2; Liv. 7, 41; 45, 40 al.; Vulg. Lev. 27, 11; ib. 1 Reg. 12, 2.—
    2.
    Trop. of preference in judgment, or regulations in respect to rank, before (this is properly the signification of prae, q. v.; hence more rare than that, and never used by Cic.): quem ante me diligo, before myself, more than myself, Balbus ap. Cic. Att. 8, 15.—So ante aliquem esse, to surpass, excel any one:

    facundiā Graecos, gloriā belli Gallos ante Romanos fuisse,

    Sall. C. 53, 3, ubi v. Corte and Kritz:

    tum me vero et ante Alexandrum et ante Pyrrhum et ante omnes alios imperatores esse,

    superior to, Liv. 35, 14:

    necessitas ante rationem est,

    necessity knows no law, Curt. 7, 7, 10.—Hence very freq. (but mostly poet. and post-class.),
    a.
    Ante alios, ante omnes, ante ceteros, etc., before others, before all, etc., to designate a comparative relation;

    also sometimes, for the sake of emphasis, with comparatives and superlatives: tibi, Neptune, ante alios deos gratias ago,

    Plaut. Trin. 4, 1, 5; so Ov. M. 10, 120:

    scito illum ante omnīs minumi mortalem preti,

    Plaut. As. 5, 2, 8:

    tua ante omnes experientia,

    Tac. A. 2, 76; 1, 27; Liv. 1, 9:

    Junoni ante omnīs candentis vaccae media inter cornua (pateram) fundit,

    Verg. A. 4, 59:

    Ipse est ante omnes,

    Vulg. Col. 1, 17:

    O felix una ante alias Priameïa virgo,

    Verg. A. 3, 321:

    ante omnes furor est insignis equarum,

    id. G. 3, 266:

    scelere ante alios immanior omnīs,

    id. A. 1, 347; Liv. 5, 42:

    ante alios pulcherrimus omnīs Turnus,

    Verg. A. 7, 55; so Nep. Att. 3, 3; Liv. 1, 15; cf. Rudd. II. p. 82; II. p. 101; II. p. 305.—
    b.
    Ante omnia.
    (α).
    Before all things, first of all:

    alvus ante omnia ducitur,

    Cels. 7, 30:

    oportet autem ante omnia os nudare,

    id. 8, 2:

    Ante omnia instituit, ut etc.,

    Suet. Ner. 32; id. Calig. 21:

    Ante omnia autem, fratres, etc.,

    Vulg. Jac. 5, 12; ib. 1 Petr. 4, 8.—
    (β).
    Comparatively, above all, especially, chiefty:

    publica maestitia eo ante omnia insignis, quia matronae annum, ut parentem, eum luxerunt,

    Liv. 2, 7; 7, 4:

    quae natura multis et ante omnia ursis,

    Plin. 8, 35, 53, § 125:

    dulces ante omnia Musae,

    the Muses pleasing above all things, Verg. G. 2, 475; id. E. 2, 72:

    deformem et taetrum ante omnia vultum,

    Juv. 10, 191.—
    (γ).
    In entering upon the discussion of several particulars, or in adducing arguments, first of all, in the first place (similar to ac primum quidem, kai prôton men oun; cf. Spald. ad Quint. 4, 2, 4):

    ante omnia quid sit rhetorice,

    Quint. 2, 15, 1:

    ante omnia igitur imitatio per se ipsa non sufficit,

    id. 10, 2, 4; so id. 1, 2, 9; 4, 2, 40; 4, 2, 52; 5, 13, 6; 9, 1, 23.—
    B.
    Of time.
    1.
    Before: ANTE MERIDIEM CAVSAM CONICITO, Fragm. XII. Tab. ap. Auct. ad Her. 2, 13; cf.

    Dirks. Transl. 177 sq.: ante lucem a portu me praemisisti domum,

    Plaut. Am. 2, 1, 55; so Cic. de Or. 2, 64, 259; id. Inv. 2, 4, 15; Suet. Galb. 22; Vulg. Luc. 24, 22:

    ante diem caupo sciet,

    Juv. 9, 108:

    ante brumam,

    Ter. Phorm. 4, 4, 28:

    ante noctem,

    Hor. S. 1, 4, 51:

    pereundum erit ante lucernas,

    Juv. 10, 339:

    ante haec omnia,

    Vulg. Luc. 21, 12.— The designation of time is often expressed paraphrastically.
    a.
    By a person who lived at the time:

    jam ante Socratem,

    before the time of, Cic. Ac. 1, 12, 44:

    qui honos togato habitus ante me est nemini,

    before me, before my time, id. Cat. 4, 3:

    ante Jovem nulli subigebant arva coloni,

    Verg. G. 1, 125:

    vixere fortes ante Agamemnona Multi,

    Hor. C. 4, 9, 25:

    ante Helenam,

    id. S. 1, 3, 107:

    ante se,

    Tac. H. 1, 50:

    quod ante eum nemo,

    Suet. Caes. 26 al. —
    b.
    By other objects pertaining to a particular time: ante hoc factum, Plaut. Mil. 4, 8, 64:

    ante has meas litteras,

    i. e. before the receipt of this letter, Cic. Fam. 13, 17:

    per hunc castissimum ante regiam injuriam sanguinem juro,

    Liv. 1, 59:

    ante mare et terras, et quod tegit omnia, caelum,

    Ov. M. 1, 5:

    ante sidus fervidum,

    Hor. Epod. 1, 27:

    ante cibum,

    id. S. 1, 10, 61, and Juv. 6, 428:

    Hoc discunt omnes ante alpha et beta,

    before their A B C, id. 14, 209:

    cur ante tubam tremor occupat artus?

    Verg. A. 11, 424:

    Tecum prius ergo voluta Haec ante tubas,

    Juv. 1, 169.—Also by the designation of the office of a person:

    ante aedilitatem meam,

    Cic. Att. 12, 17:

    ante sceptrum Dictaei regis,

    Verg. G. 2, 536:

    ante imperium ducis,

    Flor. 4, 2, 66:

    relictis multis filiis et in regno et ante regnum susceptis,

    Just. 2, 10.—And by the designation of office in app. to the person:

    mortuus est ante istum praetorem,

    Cic. Verr. 1, 45, 115:

    docuerant fabulas ante hos consules,

    id. Brut. 18, 73:

    cum ante illum imperatorem clipeis uterentur,

    Nep. Iphicr. 1, 3:

    quos ante se imperatorem nemo ausus sit aspicere,

    id. Epam. 8, 3.—A part. perf. or fut. pass. is freq. added to such substantives for the sake of explanation:

    ante hanc urbem conditam,

    before the founding of this city, Cic. Tusc. 5, 3, 7 (opp. post urbem conditam):

    non multo ante urbem captam,

    id. Div. 1, 45:

    ante Epaminondam natum,

    Nep. Epam. 10, 4:

    ante te cognitum multis orantibus opem tuli,

    Sall. J. 110, 2:

    ante decemviros creatos,

    Liv. 3, 53 al. —
    2.
    Hence particular phrases.
    a.
    Ante tempus,
    (α).
    Before the right time:

    ante tempus excitatis suis,

    Liv. 31, 36.—
    (β).
    Before the appointed, proper, or lawful time:

    factus est consul bis, primum ante tempus,

    Cic. Lael. 3:

    honores et ante tempus et quosdam novi generis cepit,

    Suet. Aug. 26:

    venisti ante tempus torquere nos?

    Vulg. Matt. 8, 29 (cf. annus, II. D.).—
    b.
    Ante diem, poet.,
    (α).
    Before the time:

    Caesaribus virtus contigit ante diem,

    Ov. A. A. 1, 184:

    ante diem vultu gressuque superbo Vicerat aequales,

    Stat. S. 2, 1, 108.—
    (β).
    Before the time destined by fate:

    filius ante diem patrios inquirit in annos,

    Ov. M. 1, 148:

    hic dolor ante diem Pandiona misit ad umbras,

    id. ib. 6, 675; id. A. A. 3, 739:

    sed misera ante diem subitoque accensa furore, etc.,

    Verg. A. 4, 697 (cf. Soph. Antig. 461: ei de tou chronou prosthen thanoumai). —
    c.
    Ante hunc diem, with a negative:

    istunc hominem numquam audivi ante hunc diem,

    never before this day, never until now, Plaut. Ep. 3, 4, 60; 4, 2, 7:

    neque umquam ante hunc diem,

    Ter. Hec. 4, 4, 19; 5, 4, 23:

    Novum crimen et ante hunc diem inauditum ad te Q. Tubero detulit,

    Cic. Lig. 1, 1 (cf. Plaut. Trin. 5, 2, 17: neque eum ante usquam conspexi prius). —
    3.
    Ante diem (abbrev. a. d.) with an ordinal number gives the date, not of the foregoing, but of the present day; e. g. ante diem quintum (a. d. V.) Kalendas Apriles, the fifth day before the calends of April. Orig. the ante belonged to Kalendas, and they said either, ante die quinto Kalendas (i. e. die quinto ante Kalendas), or ante diem quintum Kalendas; the latter phraseology became the prevailing one, and ante diem, being considered as one word, the prepp. in and ex could be prefixed; cf. Manut. ad Cic. Fam. 3, 12; Duker ad Liv. 27, 23; Rudd. II. p. 291; Madv. Gr. Suppl. I.; Drak. ad Liv. 45, 2, 12: me ante diem XIII. Kalendas Januarias principem revocandae libertatis fuisse, the thirteenth before the calends of January, i. e. the 20 th of Dec., Cic. Phil. 14, 7, 20: ante diem XII. Kalendas Novembres, the 21 st of Oct.: ante diem VI. Kalendas Novembres, the 27 th of Oct., id. Cat. 1, 3: ante diem VIII. Kalendas Decembres, the 24 th of Nov., id. Phil. 3, 8: a. d. IV. Id. Mart. (ante diem quartum Idus Martias), i. e. the 12 th of March, Liv. 40, 59: ante diem III. Non. Jan. M. Cicero natus est, i. e. on the 3 d of Jan., Gell. 15, 28 al.:

    in ante diem quartum Kal. Dec. distulit,

    Cic. Phil. 3, 8: caedem te optimatium contulisse in ante diem V. Kal. Nov., to the 28 th of Oct., id. Cat. 1, 3:

    ex ante diem VII. Id. Febr.,

    Varr. R. R. 1, 28, 1: nuntii venerant ex ante diem Non. Jun. usque ad prid. Kal. Sept., from the 3 d of June, Cic. Att. 3, 17:

    supplicatio indicta est ante diem V. Id. Oct. cum eo die in quinque dies,

    Liv. 45, 2, 12.—
    4.
    Sometimes to designate the whole time until the passing moment:

    ante id tempus et mari et terrā duces erant Lace daemonii,

    Nep. Arist. 2, 3:

    qui honos huic uni ante id tempus contigit,

    id. Timoth. 2, 3:

    invictus ante eam diem fuerat,

    Curt. 5, 3, 22.—
    5.
    Ante annos, before the destined time:

    Ante suos annos occidit,

    Ov. Am. 2, 2, 46:

    Ante annos animumque gerens curamque virilem,

    beyond his years, Verg. A. 9, 311 (cf.:

    suos annos praeterire,

    Sil. 4, 428; and:

    annos transcendere factis,

    id. 2, 348). —
    6.
    Ante hoc, for antea, antehac, belongs to the later Latin:

    ante hoc incognita,

    Luc. 6, 116:

    ante hoc domūs pars videntur,

    Tac. G. 13.
    II.
    Adv., of space and time (the latter most freq.).
    A.
    Of space, before, in front, forwards: post me erat Aegina, ante Megara, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 9:

    fluvius ab tergo, ante circaque velut ripa praeceps oram ejus omnem cingebat,

    Liv. 27, 18; 22, 5:

    coronatus stabit et ante calix,

    Tib. 2, 5, 98:

    plena oculis et ante et retro,

    Vulg. Apoc. 4, 6.—Of motion (cf. supra, I. A. 1.):

    si aut manibus ingrediatur quis aut non ante, sed retro,

    Cic. Fin. 5, 12, 35:

    pallida Tisiphone morbos agit ante metumque,

    Verg. G. 3, 552.—
    B.
    1.. Of time, before, previously (always in reference to another past time, while ante as prep. is used in reference to the present).
    a.
    With verbs:

    nonne oportuit Praescīsse me ante,

    Ter. And. 1, 5, 4:

    id te oro, ut ante eamus,

    id. ib. 3, 3, 24;

    very freq. in Cic.: quod utinam illi ante accidisset,

    Cic. Phil. 11, 14:

    quae ante acta sunt,

    id. Verr. 1, 109:

    sicut ante fecimus,

    Vulg. Jos. 8, 5; ib. Jud. 16, 20:

    fructus omnis ante actae vitae,

    Cic. Marcell. 3; so Ov. M. 12, 115, and Tac. A. 6, 16:

    apud vos ante feci mentionem,

    Cic. Agr. 3, 4:

    faciam hoc non novum, sed ab eis ante factum,

    id. Verr. 1, 55; Verg. E. 9, 63; Juv. 3, 243; 15, 320:

    illud de quo ante dixi,

    Cic. Sex. Rosc. 116:

    quos ante dixi,

    id. Off. 2, 14, 50:

    ut ante dixi,

    id. Imp. Pomp. 16; id. Mil. 45:

    quem ad modum ante dixi,

    id. Sex. Rosc. 91:

    additis, quae ante deliquerant,

    Tac. A. 6, 9:

    filium ante sublatum brevi amisit,

    id. Agr. 6; id. G. 10; id. A. 11, 7; id. H. 2, 43.—And often accomp. by jam:

    acceperam jam ante Caesaris litteras, ut etc.,

    Cic. Phil. 2, 49; id. Marcell. 12; id. Verr. 2, 23.—Rarely accomp. by saepe.:

    ut saepe ante fecerant,

    Cic. Balb. 40; id. Rab. Post. 13.—
    b.
    Rarely with adjj.:

    non filius ante pudicus,

    Juv. 3, 111:

    quos acciverat, incertum, experiens an et ante gnavos,

    Tac. A. 14, 7.—
    c.
    Often with substt. in the abl. or acc. for a more accurate designation of time (cf. also abhinc with the abl. and acc.; in these cases ante was considered by the ancient critics as a prep., which could also govern the abl.; cf. Charis. p. 209 P.; Serv. ad Verg. E. 1, 30. The position of ante is sometimes before and sometimes after the subst., and sometimes between the numeral and the subst.):

    illos septem et multis ante saeculis Lycurgum accepimus fuisse sapientes,

    Cic. Tusc. 5, 3, 7:

    etsi perpaucis ante diebus (i. e. before the departure of Theophilus, of whom mention is afterwards made) dederam Q. Mucio litteras ad te,

    id. Fam. 4, 9:

    paucis diebus ante,

    id. Phil. 2, 40:

    viginti annis ante,

    id. Lael. 12, 42:

    voverat eam annis undecim ante,

    Liv. 40, 52, 4 (cf. id. 40, 51:

    quae bello Ligustico ante annis octo vovisset): optimum erit ante annum scrobes facere,

    a year before, Col. 4, 2; Plin. Ep. 8, 23, 7:

    Tyron urbem ante annum Trojanae cladis condiderunt,

    a year before the fall of Troy, Just. 18, 3, 5:

    ante quadriennium amissus es,

    four years previously, Tac. Agr. 45:

    aliquot ante annos,

    Suet. Caes. 12; v. id. ib. 81 al.—
    d.
    With the advv. multo, paulo, aliquanto, tanto, quanto, and rarely permultum:

    multo ante prospexi tempestatem futuram,

    Cic. Fam. 4, 3, 3:

    haud multo ante adventum,

    Tac. Agr. 18.—And in the order ante multo:

    ante multo a te didicerimus,

    Cic. Sen. 2, 6:

    Venisti paulo ante in senatum,

    id. Cat. 1, 7, 16; id. Marcell. 7; id. Mil. 7; Tac. G. 41; id. H. 3, 68; Suet. Caes. 21; Vulg. Sap. 15, 8; ib. 2 Macc. 3, 30;

    6, 29 et saep.—And in the order ante paulo: quae ante paulo perbreviter attigi,

    Cic. Rep. 2, 4:

    profectus est aliquanto ante furorem Catilinae,

    id. Sull. 20, 56 bis; id. Verr. 1, 149.—And in the order ante aliquanto: ante aliquanto quam tu natus es, Cic. Fam. [p. 129] 10, 4; id. Vatin. 25; id. Verr. 2, 46:

    tanto ante praedixeras,

    id. Phil. 2, 33:

    quod si Cleomenes non tanto ante fugisset,

    id. Verr. 2, 5, 34; 5, 78, 89; id. Cat. 3, 17; id. de Or. 1, 7, 26; so Quint. 2, 4, 28:

    quanto ante providerit,

    Cic. Sest. 8:

    permultum ante certior factus eram litteris,

    id. Fam. 3, 11; cf. Prisc. p. 1191 P.—
    2.
    Followed by quam (written also as one word, antequam; the form prius quam was more freq. in archaic Latin), sooner than; before.
    a.
    With ind. pres.:

    ante quam doceo id factum non esse, libet mihi,

    Cic. Quinct. 48:

    ante quam ad sententiam redeo, de me pauca dicam,

    id. Cat. 4, 20; id. Mil. 7; id. Deiot. 7; id. Clu. 6.—
    b.
    With ind. perf.:

    memini Catonem anno ante quam est mortuus mecum disserere,

    Cic. Lael. 3, 11:

    anno ipso ante quam natus est Ennius,

    id. Brut. 18, 72:

    ante aliquanto quam tu natus es,

    id. Fam. 10, 3:

    neque ante dimisit eum quam fidem dedit,

    Liv. 39, 10:

    ante quam ille est factus inimicus,

    Cic. Phil. 12, 9.—
    c.
    Rarely with fut. perf.:

    ante provinciam sibi decretam audiet quam potuerit tempus ei rei datum suspicari,

    Cic. Phil. 11, 24:

    neque defatigabor ante quam... percepero,

    id. de Or. 3, 36, 145.—
    d.
    With subj. pres.:

    ante quam veniat in Pontum, litteras ad Cn. Pompeium mittet,

    Cic. Agr. 2, 53:

    hac lege ante omnia veniunt, quam gleba una ematur,

    id. ib. 2, 71; id. Sest. 15; id. Phil. 1, 1; Verg. E. 1, 60 sqq.; Vulg. Gen. 11, 4; ib. 4 Reg. 2, 9; ib. Matt. 6, 8.—
    e.
    With subj. imperf.:

    Romae et ad urbem, ante quam proficisceretur, quaerere coepit,

    Cic. Verr. 2, 167:

    qui (sol) ante quam se abderet, fugientem vidit Antonium,

    id. Phil. 14, 27; 8, 1; id. Verr. 4, 147; Vulg. Gen. 2, 5; 13, 10; ib. Matt. 1, 18; ib. Joan. 8, 58.—
    f.
    With subj. perf.:

    ante vero quam sit ea res adlata, laetitiā frui satis est,

    Cic. Phil. 14, 1:

    domesticum malum opprimit ante quam prospicere potueris,

    id. Verr. 1, 39; id. Sull. 44; id. Planc. 40:

    nec ante vincere desierint quam Rubro mari inclusis quod vincerent defuerit,

    Liv. 42, 52:

    nec ante (barbam capillumque) dempserit quam vindicāsset,

    Suet. Caes. 67.—
    g.
    With subj. pluperf.:

    se ante quam eam uxorem duxisset domum, sperāsse etc.,

    Ter. Hec. 1, 2, 71:

    qui ante quam de meo adventu audire potuissent, in Macedoniam perrexi,

    Cic. Planc. 98:

    ut consul ante fieret, quam ullum alium magistratum capere licuisset,

    id. Imp. Pomp. 62; id. Quinct. 9; id. Verr. 2, 55; 2, 171.—
    h.
    With inf.:

    dici vix potest quam multa sint quae respondeatis ante fieri oportere, quam ad hanc rationem devenire,

    Cic. Quinct. 54.—
    i.
    With part.:

    armati nullum ante finem pugnae quam morientes fecerunt,

    Liv. 21, 15, 4 (on the use of these different constructions, v. Roby, §§ 1671, 1462, 1672 etc.; Draeger, Hist. Synt. II. pp. 589 sqq.;

    and esp. Fischer, Gr. § 621). —In the poets sometimes with quam before ante: Respice item quam nil ad nos anteacta vetustas Temporis aeterni fuerit, quam nascimur ante,

    Lucr. 3, 972:

    Non ego signatis quicquam mandare tabellis, Ne legat id nemo quam meus ante, velim,

    Tib. 4, 7, 8; Mart. 9, 36, 6.—Also in the poets sometimes pleon. ante—prius—quam:

    sed mihi vel tellus optem prius ima dehiscat Ante, pudor, quam te violo aut tua jura resolvo,

    Verg. A. 4, 24; so,

    prius—quam— ante: Aut prius infecto deposcit praemia cursu, Septima quam metam triverit ante rota?

    Prop. 3, 20, 25.—
    3.
    For the designation of order, foll. by tum, deinde, etc., first, in the first place (only in later Lat. for the class. primum):

    ut ante caput, deinde reliqua pars auferatur,

    Cels. 7, 29:

    et ante dicam de his, quae, etc.: tum, etc.,

    id. 5, 26:

    ante tonderi... deinde... tum, etc.,

    id. 6, 6, 8; so Plin. 34, 13, 34, § 131 dub.—
    4.
    Very rarely used as adj. (in imitation of the Greek):

    neque enim ignari sumus ante malorum,

    earlier, previous ills, Verg. A. 1, 198 (cf. tôn paros kakôn, Soph. O. T. 1423):

    ille elegit, qui recipit ante meliorem,

    Quint. Decl. 1, 14; cf. Liv. 24, 82, 5 (on this use of the adv., v. Kritz ad Sall. J. 76, 5).
    III.
    In composition.
    A.
    Of space, before, in front of, forwards: antepono, antefigo, antefero, antemitto.—
    B.
    Fig. of preference, before, above: antepono.—
    C.
    Of degree, before, above, more: antepotens, antepollens—
    D.
    In designations of time only with adjj. and advv.: antelucanus, antemeridianus, antehac, antelucio.With verbs, ante is more correctly written separately: ante actus, ante factus, ante gestus, ante paro, etc., although editions differ in this respect. V. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 361-390, and pp. 394-402.

    Lewis & Short latin dictionary > anti

  • 9 Commodus

    1.
    com-mŏdus, a, um, adj., that has a due or proper measure; hence,
    I.
    Object., complete, perfect, of full weight or measure, fit, suitable, due, proper, etc. (mostly poet. or in post-Aug. prose;

    most freq. in Plaut.): statura,

    a tall stature, Plaut. As. 2, 3, 21:

    capillus,

    id. Most. 1, 3, 98:

    viginti argenti minae,

    full twenty, id. As. 3, 3, 134 (cf. id. ib. 3, 3, 144: minae bonae); id. Merc. 2, 3, 101:

    talentum argenti,

    id. Rud. 5, 2, 31; Lucil. ap. Non. p. 266, 27:

    novem cyathis commodis miscentur pocula,

    Hor. C. 3, 19, 12:

    alimenta,

    Dig. 34, 1, 16, § 1:

    capitis valetudo commodior,

    more firm, Cels. 8, 1; Quint. 6, 3, 77;

    and transf. to the person: vivere filium atque etiam commodiorem esse,

    to be better, Plin. Ep. 3, 16, 4.—
    II.
    Subject., suitable, fit, convenient, opportune, commodious, easy, appropriate for some one or something, favorable, friendly to (in every period and species of composition); constr. with dat. or absol., rarely with ad (v. the foll.).
    A.
    Of things.
    1.
    With dat.
    a.
    Of the purpose or use:

    curationi omnia commodiora,

    Liv. 30, 19, 5:

    nec pecori opportuna seges nec commoda Baccho,

    Verg. G. 4, 129.—
    b.
    Of the person:

    hoc et vobis et meae commodum famae arbitror,

    Ter. Hec. 4, 2, 9:

    quod erit mihi bonum et commodum,

    id. Phorm. 1, 2, 81:

    nulla lex satis commoda omnibus est (corresp. with prodesse),

    Liv. 34, 3, 5:

    primordia eloquentiae mortalibus,

    Tac. Or. 12:

    hanc sibi commodissimam belli rationem judicavit,

    Caes. B. C. 3, 85:

    quae sit stella homini commoda, quaeque mala,

    Prop. 2 (3), 27, 4.—
    2.
    Absol.:

    hiberna,

    Liv. 42, 67, 8:

    longius ceterum commodius iter,

    id. 22, 2, 2; cf.:

    commodissimus in Britanniam transjectus,

    Caes. B. G. 5, 2:

    commodius anni tempus,

    Cic. Att. 9, 3, 1; cf. Ter. And. 5, 2, 3:

    faciliore ac commodiore judicio,

    Cic. Caecin. 3, 8:

    litterae satis commodae de Britannicis rebus,

    id. Q. Fr. 3, 1, 7, § 25:

    mores,

    id. Lael. 15, 54:

    commodissimum esse statuit, omnes naves subduci, etc.,

    Caes. B. G. 5, 11.—
    3.
    With or without dat. pers. in the phrase commodum est, it pleases, is agreeable, = libet:

    proinde ut commodum est,

    Plaut. Am. 2, 1, 8; 3, 1, 2: dum erit commodum, Ter. Ad. 1, 2, 38:

    si id non commodum est,

    id. Eun. 3, 2, 49; id. Phorm. 5, 8, 37; Cic. Verr. 2, 2, 13, § 33 Ascon.; 2, 2, 16, § 39; 2, 1, 26, § 65; 2, 3, 70, § 165; id. Div. 1, 49, 111; id. de Or. 3, 23, 87; Plin. Pan. 48, 1:

    id si tibi erit commodum, cures velim,

    Cic. Att. 13, 48, 2; Cels. 4, 4; 4, 22.—
    4.
    With ad and acc. of purpose (very rare):

    nec satis ad cursus commoda vestis Erat,

    Ov. F. 2, 288.—
    5.
    With sup. in u (rare):

    hoc exornationis genus... commodum est auditu,

    Auct. Her. 4, 18, 26.—
    B.
    Of persons, serving a neighbor or (more freq.) accommodating one ' s self to his wishes, useful, serviceable, pleasant, agreeable, obliging, neighborly, friendly, polite, affable, gentle, etc.:

    mihi commodus uni,

    Hor. Ep. 1, 9, 9; cf. id. ib. 2, 1, 227:

    quemquamne existimas Catone commodiorem, communiorem, moderatiorem fuisse ad omnem rationem humanitatis?

    Cic. Mur. 31, 66:

    commodior mitiorque,

    id. Q. Fr. 1, 1, 13, § 39:

    Apronius, qui aliis inhumanus ac barbarus, isti uni commodus ac disertus,

    id. Verr. 2, 3, 9, § 23:

    convivae,

    Plaut. Poen. 3, 3, 2; cf.:

    commodus comissator,

    Ter. Ad. 5, 2, 8; and:

    commodus meis sodalibus,

    Hor. C. 4, 8, 1:

    homines,

    Plaut. Ps. 1, 5, 28:

    mulier commoda, Faceta,

    Ter. Heaut. 3, 2, 10; cf. id. And. 5, 2, 3.—In a double sense with I. supra:

    ubi tu commoda's, capillum commodum esse credito,

    Plaut. Most. 1, 3, 98.— Poet., of the measure of iambic verse:

    spondeos in jura paterna recepit Commodus et patiens,

    sharing the paternal rights with them, in a fraternal manner, Hor. A. P. 257.—Hence,
    III.
    Subst.: commŏdum, i, n.
    1.
    A convenient opportunity, favorable condition, convenience (rare, but in good prose):

    nostrum exspectare,

    Cic. Att. 16, 2, 1:

    cum tamdiu sedens meum commodum exspectet,

    id. ib. 14, 2, 3;

    12, 38, 1: velim aliquando, cum erit tuum commodum, Lentulum puerum visas,

    when it shall be convenient for you, id. ib. 12, 28, 3.—More freq.,
    b.
    In the connection commodo meo, tuo, etc., per commodum, ex commodo, at, or according to my, thy, etc., convenience, conveniently, at one ' s leisure:

    etiamsi spatium ad dicendum nostro commodo vacuosque dies habuissemus,

    according to our convenience, Cic. Verr. 1, 18, 56:

    quod commodo tuo fiat,

    id. Fam. 4, 2, 4; 1, 1, 3; id. Att. 13, 48, 1: suo commodo me convenire, Caes. ap. Cic. ib. 14, 1, 2:

    ubi consul copias per commodum exponere posset,

    Liv. 42, 18, 3:

    tamquam lecturus ex commodo,

    Sen. Ep. 46, 1; Col. 12, 19, 3;

    so opp. festinanter,

    id. 6, 2, 14.—
    2.
    Advantage, profit (very freq. in all periods and species of composition):

    commodum est, quod plus usus habet quam molestiae: bonum sincerum debet esse et ab omni parte innoxium,

    Sen. Ep. 87, 36 sq.:

    ut malis gaudeant atque ex incommodis Alterius sua ut comparent commoda,

    Ter. And. 4, 1, 4:

    ut ex illius commodo meum compararem commodum,

    id. Heaut. 2, 4, 17; cf. id. Hec. 5, 3, 42; Cic. N. D. 1, 9, 23:

    cui tam subito tot congruerint commoda,

    Ter. Eun. 5, 8, 3:

    (honestatem) ipsam suo splendore ad se animos ducere, nullo prorsus commodo extrinsecus posito, Cic. Ac. Fragm. ap. Aug. contr. Ac. 3, 7, 15 (IV. 2, p. 470 Orell.): sequi matris commodum,

    Ter. Hec. 3, 5, 31:

    pacis,

    Cic. de Or. 2, 82, 335:

    contra valetudinis commodum laborare,

    to the injury of health, id. Mur. 23, 47:

    mea,

    Hor. Ep. 1, 14, 37:

    in publica peccem,

    id. ib. 2, 1, 3; cf.:

    populi commoda,

    Nep. Phoc. 4, 1.—
    b.
    Specif., a reward, pay, stipend, salary, wages for public service: veteranorum, Brut. et Cass. ap. Cic. Fam. 11, 2, 3:

    omnibus provincialibus ornamentis commodisque depositis,

    emoluments, id. Red. in Sen. 14, 35; Suet. Ner. 32; cf.:

    emeritae militiae,

    id. Calig. 44; id. Aug. 49; cf. also id. Vit. 15; id. Galb. 12:

    militibus commoda dare,

    Ov. A. A. 1, 131 sq.:

    tribunatus,

    Cic. Fam. 7, 8, 1:

    missionum,

    Suet. Aug. 49.—
    c.
    A favor, privilege, immunity, Suet. Aug. 31; id. Claud. 19.—
    d.
    A useful thing, a good:

    commoda vitae,

    Cic. Tusc. 1, 36, 87; Lucr. 3, 2; cf.:

    cetera opinione bona sunt... proprietas in illis boni non est. Itaque commoda vocentur,

    Sen. Ep. 74, 17:

    inter commoda illas (divitias) numeratis: atqui eādem ratione ne commodum quidem erunt,

    id. ib. 87, 29. —
    e.
    Sometimes commodo or per commodum, adverb. antith. to that which is [p. 382] injurious, without injury or detriment:

    ut regem reducas, quod commodo rei publicae facere possis,

    Cic. Fam. 1, 1, 3:

    si per commodum reipublicae posset, Romam venisset,

    Liv. 10, 25, 17.—
    3.
    Concr., = commodatum, that which is lent, a loan:

    qui forum et basilicas commodis hospitum, non furtis nocentium ornarent,

    Cic. Verr. 2, 4, 3, § 6; cf. Isid. Orig. 5, 25, 16.—
    B.
    Advv.:
    1.
    commŏdum, adv. temp. (only in colloquial lang. and post-class. prose writers).
    a.
    At a fit time, just in time, at the very nick, at the very moment, opportunely, seasonably ( = opportune, eukairôs):

    ecce autem commodum aperitur foris,

    Plaut. Mil. 4, 4, 61:

    commodum adveni domum,

    id. Am. 2, 2, 37:

    orditur loqui,

    id. Trin. 5, 2, 12:

    ipse exit Lesbonicus,

    id. ib. 2, 3, 9: eukairôs ad me venit, cum haberem Dolabellam, Torquatus... commodum egeram diligentissime, Cic. Att. 13, 9, 1; Symm. Ep. 2, 47. —
    b.
    To designate a point of time that corresponds with another, or that just precedes it, just, just then, just now.
    (α).
    Absol.:

    ad te hercle ibam commodum,

    Plaut. Cas. 3, 4, 3; Ter. Phorm. 4, 3, 9:

    Taurus, sectatoribus commodum dimissis, sedebat, etc.,

    Gell. 2, 2, 2:

    si istac ibis, commodum obviam venies patri,

    just meet, Plaut. Merc. 1, 2, 107. —
    (β).
    With postquam or (more freq.) with cum in a parallel clause:

    postquam me misisti ad portum cum luci simul, Commodum radiosus ecce sol superabat ex mari,

    Plaut. Stich. 2, 2, 41:

    quom huc respicio ad virginem, Illa sese interea commodum huc advorterat,

    Ter. Eun. 2, 3, 52:

    commodum discesseras heri, cum Trebatius venit,

    Cic. Att. 13, 9, 1:

    emerseram commodum ex Antiati in Appiam, cum in me incurrit Curio,

    id. ib. 2, 12, 2 B. and K. (al. commode); so with the pluperf. and a foll. cum, id. ib. 13, 19, 1; 13, 30, 2; 10, 16, 1; App. M. 1, p. 107, 15:

    adducitur a Veneriis Lollius commodum cum Apronius e palaestrā redisset,

    Cic. Verr. 2, 3, 25, § 61 B. and K. (Zumpt, commode):

    cum jam filiae nostrae dies natalis appeteret, commodum aderant, quae muneri miseratis,

    Symm. Ep. 3, 50. —
    2.
    commŏdŏ, adv. temp., = commodum, a., just in time, seasonably, just at this time (ante-class. and very rare): commodo eccum exit, Titin. ap. Charis. p. 177 P. (i. e. in tempore, Charis.): commodo de parte superiore descendebat, Sisenn. ib.: commodo dictitemus, Plaut. Fragm. ap. Charis. p. 174; cf. id. ib. p. 177.—
    3.
    commŏdē, adv.
    a.
    (Acc. to commodus, I.) Duly, properly, completely, rightly, well, skilfully, neatly, etc. (class.):

    suo quique loco viden' capillus satis compositu'st commode?

    Plaut. Most. 1, 3, 97: commode amictus non sum, id. Fragm. ap. Gell. 18, 12, 3:

    saltare, Nep. praef. § 1: legere,

    Plin. Ep. 5, 19, 3; cf. in comp., id. ib. 9, 34, 1:

    multa breviter et commode dicta,

    Cic. Lael. 1, 1; cf. id. de Or. 1, 53, 227; id. Rosc. Am. 4, 9; Ter. Hec. 1, 2, 20; 1, 2, 33 al.:

    cogitare,

    id. Heaut. prol. 14:

    audire,

    Cic. Verr. 2, 3, 58, § 134:

    valere,

    Plin. Ep. 3, 20, 11:

    feceris commode mihique gratum, si, etc.,

    Cic. Att. 10, 3 fin.:

    commode facere, quod, etc.,

    id. ib. 11, 7, 7; in comp.:

    commodius fecissent tribuni plebis, si, etc.,

    id. Agr. 3, 1, 1.—In medic.:

    commode facere,

    to do well, be beneficial, Cels. 4, 12.—
    b.
    (Acc. to commodus, II.)
    (α).
    Conveniently, suitably, opportunely, fitly, aptly, appropriately:

    magis commode quam strenue navigavi,

    Cic. Att. 16, 6, 1:

    ille satis scite et commode tempus ad te cepit adeundi,

    id. Fam. 11, 16, 1:

    vos istic commodissime sperem esse,

    id. ib. 14, 7, 2:

    explorat, quo commodissime itinere valles transiri possit,

    Caes. B. G. 5, 49 fin.:

    hoc ego commodius quam tu vivo,

    Hor. S. 1, 6, 110; cf.:

    consumere vitiatum commodius quam integrum,

    id. ib. 2, 2, 91; Quint. 6, 3, 54:

    cui commodissime subjungitur,

    id. 9, 3, 82; cf. id. 4, 1, 76.—
    (β).
    In a friendly manner, pleasantly, gently, kindly:

    acceptae bene et commode eximus,

    Plaut. Cas. 5, 1, 1; id. Poen. 1, 2, 190; Ter. Heaut. 3, 2, 48.—
    c.
    (Equiv. to commodum, adv. b.) Just, just at the moment when, etc.; only v.l. in the doubtful passages cited supra, commodum, b. fin.
    2.
    Commŏdus, i, m., a Roman cognomen; so L. Aelius Aurelius Commodus, Roman emperor, Lampr. Commod. 1 sq.; Eutr. 8, 15 al.—Hence,
    1.
    Commŏdĭā-nus, a, um, adj., of or pertaining to Commodus: horti, Lampr. Commod. 8:

    thermae,

    Spart. Nigid. 6 al. —
    2.
    Commŏ-dĭus, a, um, adj., the same:

    Nonae,

    Lampr. Commod. 12; cf. id. ib. 11.—
    3.
    Commŏ-dus, a, um, adj., the same: mensis, i. e. August, which Commodus wished to name after himself, Lampr. Commod. 11.

    Lewis & Short latin dictionary > Commodus

  • 10 commodus

    1.
    com-mŏdus, a, um, adj., that has a due or proper measure; hence,
    I.
    Object., complete, perfect, of full weight or measure, fit, suitable, due, proper, etc. (mostly poet. or in post-Aug. prose;

    most freq. in Plaut.): statura,

    a tall stature, Plaut. As. 2, 3, 21:

    capillus,

    id. Most. 1, 3, 98:

    viginti argenti minae,

    full twenty, id. As. 3, 3, 134 (cf. id. ib. 3, 3, 144: minae bonae); id. Merc. 2, 3, 101:

    talentum argenti,

    id. Rud. 5, 2, 31; Lucil. ap. Non. p. 266, 27:

    novem cyathis commodis miscentur pocula,

    Hor. C. 3, 19, 12:

    alimenta,

    Dig. 34, 1, 16, § 1:

    capitis valetudo commodior,

    more firm, Cels. 8, 1; Quint. 6, 3, 77;

    and transf. to the person: vivere filium atque etiam commodiorem esse,

    to be better, Plin. Ep. 3, 16, 4.—
    II.
    Subject., suitable, fit, convenient, opportune, commodious, easy, appropriate for some one or something, favorable, friendly to (in every period and species of composition); constr. with dat. or absol., rarely with ad (v. the foll.).
    A.
    Of things.
    1.
    With dat.
    a.
    Of the purpose or use:

    curationi omnia commodiora,

    Liv. 30, 19, 5:

    nec pecori opportuna seges nec commoda Baccho,

    Verg. G. 4, 129.—
    b.
    Of the person:

    hoc et vobis et meae commodum famae arbitror,

    Ter. Hec. 4, 2, 9:

    quod erit mihi bonum et commodum,

    id. Phorm. 1, 2, 81:

    nulla lex satis commoda omnibus est (corresp. with prodesse),

    Liv. 34, 3, 5:

    primordia eloquentiae mortalibus,

    Tac. Or. 12:

    hanc sibi commodissimam belli rationem judicavit,

    Caes. B. C. 3, 85:

    quae sit stella homini commoda, quaeque mala,

    Prop. 2 (3), 27, 4.—
    2.
    Absol.:

    hiberna,

    Liv. 42, 67, 8:

    longius ceterum commodius iter,

    id. 22, 2, 2; cf.:

    commodissimus in Britanniam transjectus,

    Caes. B. G. 5, 2:

    commodius anni tempus,

    Cic. Att. 9, 3, 1; cf. Ter. And. 5, 2, 3:

    faciliore ac commodiore judicio,

    Cic. Caecin. 3, 8:

    litterae satis commodae de Britannicis rebus,

    id. Q. Fr. 3, 1, 7, § 25:

    mores,

    id. Lael. 15, 54:

    commodissimum esse statuit, omnes naves subduci, etc.,

    Caes. B. G. 5, 11.—
    3.
    With or without dat. pers. in the phrase commodum est, it pleases, is agreeable, = libet:

    proinde ut commodum est,

    Plaut. Am. 2, 1, 8; 3, 1, 2: dum erit commodum, Ter. Ad. 1, 2, 38:

    si id non commodum est,

    id. Eun. 3, 2, 49; id. Phorm. 5, 8, 37; Cic. Verr. 2, 2, 13, § 33 Ascon.; 2, 2, 16, § 39; 2, 1, 26, § 65; 2, 3, 70, § 165; id. Div. 1, 49, 111; id. de Or. 3, 23, 87; Plin. Pan. 48, 1:

    id si tibi erit commodum, cures velim,

    Cic. Att. 13, 48, 2; Cels. 4, 4; 4, 22.—
    4.
    With ad and acc. of purpose (very rare):

    nec satis ad cursus commoda vestis Erat,

    Ov. F. 2, 288.—
    5.
    With sup. in u (rare):

    hoc exornationis genus... commodum est auditu,

    Auct. Her. 4, 18, 26.—
    B.
    Of persons, serving a neighbor or (more freq.) accommodating one ' s self to his wishes, useful, serviceable, pleasant, agreeable, obliging, neighborly, friendly, polite, affable, gentle, etc.:

    mihi commodus uni,

    Hor. Ep. 1, 9, 9; cf. id. ib. 2, 1, 227:

    quemquamne existimas Catone commodiorem, communiorem, moderatiorem fuisse ad omnem rationem humanitatis?

    Cic. Mur. 31, 66:

    commodior mitiorque,

    id. Q. Fr. 1, 1, 13, § 39:

    Apronius, qui aliis inhumanus ac barbarus, isti uni commodus ac disertus,

    id. Verr. 2, 3, 9, § 23:

    convivae,

    Plaut. Poen. 3, 3, 2; cf.:

    commodus comissator,

    Ter. Ad. 5, 2, 8; and:

    commodus meis sodalibus,

    Hor. C. 4, 8, 1:

    homines,

    Plaut. Ps. 1, 5, 28:

    mulier commoda, Faceta,

    Ter. Heaut. 3, 2, 10; cf. id. And. 5, 2, 3.—In a double sense with I. supra:

    ubi tu commoda's, capillum commodum esse credito,

    Plaut. Most. 1, 3, 98.— Poet., of the measure of iambic verse:

    spondeos in jura paterna recepit Commodus et patiens,

    sharing the paternal rights with them, in a fraternal manner, Hor. A. P. 257.—Hence,
    III.
    Subst.: commŏdum, i, n.
    1.
    A convenient opportunity, favorable condition, convenience (rare, but in good prose):

    nostrum exspectare,

    Cic. Att. 16, 2, 1:

    cum tamdiu sedens meum commodum exspectet,

    id. ib. 14, 2, 3;

    12, 38, 1: velim aliquando, cum erit tuum commodum, Lentulum puerum visas,

    when it shall be convenient for you, id. ib. 12, 28, 3.—More freq.,
    b.
    In the connection commodo meo, tuo, etc., per commodum, ex commodo, at, or according to my, thy, etc., convenience, conveniently, at one ' s leisure:

    etiamsi spatium ad dicendum nostro commodo vacuosque dies habuissemus,

    according to our convenience, Cic. Verr. 1, 18, 56:

    quod commodo tuo fiat,

    id. Fam. 4, 2, 4; 1, 1, 3; id. Att. 13, 48, 1: suo commodo me convenire, Caes. ap. Cic. ib. 14, 1, 2:

    ubi consul copias per commodum exponere posset,

    Liv. 42, 18, 3:

    tamquam lecturus ex commodo,

    Sen. Ep. 46, 1; Col. 12, 19, 3;

    so opp. festinanter,

    id. 6, 2, 14.—
    2.
    Advantage, profit (very freq. in all periods and species of composition):

    commodum est, quod plus usus habet quam molestiae: bonum sincerum debet esse et ab omni parte innoxium,

    Sen. Ep. 87, 36 sq.:

    ut malis gaudeant atque ex incommodis Alterius sua ut comparent commoda,

    Ter. And. 4, 1, 4:

    ut ex illius commodo meum compararem commodum,

    id. Heaut. 2, 4, 17; cf. id. Hec. 5, 3, 42; Cic. N. D. 1, 9, 23:

    cui tam subito tot congruerint commoda,

    Ter. Eun. 5, 8, 3:

    (honestatem) ipsam suo splendore ad se animos ducere, nullo prorsus commodo extrinsecus posito, Cic. Ac. Fragm. ap. Aug. contr. Ac. 3, 7, 15 (IV. 2, p. 470 Orell.): sequi matris commodum,

    Ter. Hec. 3, 5, 31:

    pacis,

    Cic. de Or. 2, 82, 335:

    contra valetudinis commodum laborare,

    to the injury of health, id. Mur. 23, 47:

    mea,

    Hor. Ep. 1, 14, 37:

    in publica peccem,

    id. ib. 2, 1, 3; cf.:

    populi commoda,

    Nep. Phoc. 4, 1.—
    b.
    Specif., a reward, pay, stipend, salary, wages for public service: veteranorum, Brut. et Cass. ap. Cic. Fam. 11, 2, 3:

    omnibus provincialibus ornamentis commodisque depositis,

    emoluments, id. Red. in Sen. 14, 35; Suet. Ner. 32; cf.:

    emeritae militiae,

    id. Calig. 44; id. Aug. 49; cf. also id. Vit. 15; id. Galb. 12:

    militibus commoda dare,

    Ov. A. A. 1, 131 sq.:

    tribunatus,

    Cic. Fam. 7, 8, 1:

    missionum,

    Suet. Aug. 49.—
    c.
    A favor, privilege, immunity, Suet. Aug. 31; id. Claud. 19.—
    d.
    A useful thing, a good:

    commoda vitae,

    Cic. Tusc. 1, 36, 87; Lucr. 3, 2; cf.:

    cetera opinione bona sunt... proprietas in illis boni non est. Itaque commoda vocentur,

    Sen. Ep. 74, 17:

    inter commoda illas (divitias) numeratis: atqui eādem ratione ne commodum quidem erunt,

    id. ib. 87, 29. —
    e.
    Sometimes commodo or per commodum, adverb. antith. to that which is [p. 382] injurious, without injury or detriment:

    ut regem reducas, quod commodo rei publicae facere possis,

    Cic. Fam. 1, 1, 3:

    si per commodum reipublicae posset, Romam venisset,

    Liv. 10, 25, 17.—
    3.
    Concr., = commodatum, that which is lent, a loan:

    qui forum et basilicas commodis hospitum, non furtis nocentium ornarent,

    Cic. Verr. 2, 4, 3, § 6; cf. Isid. Orig. 5, 25, 16.—
    B.
    Advv.:
    1.
    commŏdum, adv. temp. (only in colloquial lang. and post-class. prose writers).
    a.
    At a fit time, just in time, at the very nick, at the very moment, opportunely, seasonably ( = opportune, eukairôs):

    ecce autem commodum aperitur foris,

    Plaut. Mil. 4, 4, 61:

    commodum adveni domum,

    id. Am. 2, 2, 37:

    orditur loqui,

    id. Trin. 5, 2, 12:

    ipse exit Lesbonicus,

    id. ib. 2, 3, 9: eukairôs ad me venit, cum haberem Dolabellam, Torquatus... commodum egeram diligentissime, Cic. Att. 13, 9, 1; Symm. Ep. 2, 47. —
    b.
    To designate a point of time that corresponds with another, or that just precedes it, just, just then, just now.
    (α).
    Absol.:

    ad te hercle ibam commodum,

    Plaut. Cas. 3, 4, 3; Ter. Phorm. 4, 3, 9:

    Taurus, sectatoribus commodum dimissis, sedebat, etc.,

    Gell. 2, 2, 2:

    si istac ibis, commodum obviam venies patri,

    just meet, Plaut. Merc. 1, 2, 107. —
    (β).
    With postquam or (more freq.) with cum in a parallel clause:

    postquam me misisti ad portum cum luci simul, Commodum radiosus ecce sol superabat ex mari,

    Plaut. Stich. 2, 2, 41:

    quom huc respicio ad virginem, Illa sese interea commodum huc advorterat,

    Ter. Eun. 2, 3, 52:

    commodum discesseras heri, cum Trebatius venit,

    Cic. Att. 13, 9, 1:

    emerseram commodum ex Antiati in Appiam, cum in me incurrit Curio,

    id. ib. 2, 12, 2 B. and K. (al. commode); so with the pluperf. and a foll. cum, id. ib. 13, 19, 1; 13, 30, 2; 10, 16, 1; App. M. 1, p. 107, 15:

    adducitur a Veneriis Lollius commodum cum Apronius e palaestrā redisset,

    Cic. Verr. 2, 3, 25, § 61 B. and K. (Zumpt, commode):

    cum jam filiae nostrae dies natalis appeteret, commodum aderant, quae muneri miseratis,

    Symm. Ep. 3, 50. —
    2.
    commŏdŏ, adv. temp., = commodum, a., just in time, seasonably, just at this time (ante-class. and very rare): commodo eccum exit, Titin. ap. Charis. p. 177 P. (i. e. in tempore, Charis.): commodo de parte superiore descendebat, Sisenn. ib.: commodo dictitemus, Plaut. Fragm. ap. Charis. p. 174; cf. id. ib. p. 177.—
    3.
    commŏdē, adv.
    a.
    (Acc. to commodus, I.) Duly, properly, completely, rightly, well, skilfully, neatly, etc. (class.):

    suo quique loco viden' capillus satis compositu'st commode?

    Plaut. Most. 1, 3, 97: commode amictus non sum, id. Fragm. ap. Gell. 18, 12, 3:

    saltare, Nep. praef. § 1: legere,

    Plin. Ep. 5, 19, 3; cf. in comp., id. ib. 9, 34, 1:

    multa breviter et commode dicta,

    Cic. Lael. 1, 1; cf. id. de Or. 1, 53, 227; id. Rosc. Am. 4, 9; Ter. Hec. 1, 2, 20; 1, 2, 33 al.:

    cogitare,

    id. Heaut. prol. 14:

    audire,

    Cic. Verr. 2, 3, 58, § 134:

    valere,

    Plin. Ep. 3, 20, 11:

    feceris commode mihique gratum, si, etc.,

    Cic. Att. 10, 3 fin.:

    commode facere, quod, etc.,

    id. ib. 11, 7, 7; in comp.:

    commodius fecissent tribuni plebis, si, etc.,

    id. Agr. 3, 1, 1.—In medic.:

    commode facere,

    to do well, be beneficial, Cels. 4, 12.—
    b.
    (Acc. to commodus, II.)
    (α).
    Conveniently, suitably, opportunely, fitly, aptly, appropriately:

    magis commode quam strenue navigavi,

    Cic. Att. 16, 6, 1:

    ille satis scite et commode tempus ad te cepit adeundi,

    id. Fam. 11, 16, 1:

    vos istic commodissime sperem esse,

    id. ib. 14, 7, 2:

    explorat, quo commodissime itinere valles transiri possit,

    Caes. B. G. 5, 49 fin.:

    hoc ego commodius quam tu vivo,

    Hor. S. 1, 6, 110; cf.:

    consumere vitiatum commodius quam integrum,

    id. ib. 2, 2, 91; Quint. 6, 3, 54:

    cui commodissime subjungitur,

    id. 9, 3, 82; cf. id. 4, 1, 76.—
    (β).
    In a friendly manner, pleasantly, gently, kindly:

    acceptae bene et commode eximus,

    Plaut. Cas. 5, 1, 1; id. Poen. 1, 2, 190; Ter. Heaut. 3, 2, 48.—
    c.
    (Equiv. to commodum, adv. b.) Just, just at the moment when, etc.; only v.l. in the doubtful passages cited supra, commodum, b. fin.
    2.
    Commŏdus, i, m., a Roman cognomen; so L. Aelius Aurelius Commodus, Roman emperor, Lampr. Commod. 1 sq.; Eutr. 8, 15 al.—Hence,
    1.
    Commŏdĭā-nus, a, um, adj., of or pertaining to Commodus: horti, Lampr. Commod. 8:

    thermae,

    Spart. Nigid. 6 al. —
    2.
    Commŏ-dĭus, a, um, adj., the same:

    Nonae,

    Lampr. Commod. 12; cf. id. ib. 11.—
    3.
    Commŏ-dus, a, um, adj., the same: mensis, i. e. August, which Commodus wished to name after himself, Lampr. Commod. 11.

    Lewis & Short latin dictionary > commodus

  • 11 ut

    ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].
    I.
    As adv. of manner.
    A.
    Interrog. = quomodo, how, in what way or manner.
    1.
    In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:

    salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?

    id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:

    ut vales?

    id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:

    ut sese in Samnio res habent?

    Liv. 10, 18, 11:

    ut valet? ut meminit nostri?

    Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—
    2.
    In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):

    ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!

    Plaut. Merc. 3, 4, 76:

    ut dissimulat malus!

    id. ib. 5, 4, 13:

    ut volupe est homini si cluet victoria!

    id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;

    ut lenta materies fuit!

    id. Mil. 4, 5, 4:

    ut scelestus nunc iste te ludos facit!

    id. Capt. 3, 4, 47:

    ut saepe summa ingenia in occulto latent,

    id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:

    ut falsus animi est!

    Ter. Eun. 2, 2, 42:

    heia! ut elegans est!

    id. Heaut. 5, 5, 19:

    fortuna ut numquam perpetua est bona!

    id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:

    Gnaeus autem noster... ut totus jacet,

    Cic. Att. 7, 21, 1:

    quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!

    id. Mil. 24, 64:

    qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!

    id. Fl. 5, 12:

    quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!

    id. Att. 3, 11, 2:

    quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,

    id. Fin. 5, 22, 61:

    ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!

    Verg. E. 8, 41:

    ut melius quidquid erit pati!

    Hor. C. 1, 11, 3:

    ut tu Semper eris derisor!

    id. S. 2, 6, 53:

    o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!

    Sen. Ben. 2, 13, 1:

    ut me in supremis consolatus est!

    Quint. 6, prooem. 11.—
    3.
    In dependent questions.
    (α).
    With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:

    hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,

    id. Curc. 1, 2, 33:

    hoc vide ut dormiunt pessuli,

    id. ib. 1, 2, 66:

    illud vide os ut sibi distorsit carnufex,

    Ter. Eun. 4, 4, 3:

    vide ut otiosus it, si dis placet,

    id. ib. 5, 3, 10:

    illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,

    id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:

    viden ut faces Splendidas quatiunt comas?

    Cat. 61, 77:

    viden ut perniciter exiluere?

    id. 62, 8:

    adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,

    id. 62, 12:

    aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),

    Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:

    nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,

    id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —
    (β).
    With subj. (class.):

    nescis ut res sit, Phoenicium,

    Plaut. Ps. 4, 4, 1:

    oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,

    id. Merc. 2, 1, 16:

    nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,

    id. Am. prol. 104:

    narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,

    Ter. Hec. 1, 2, 70:

    tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,

    id. Eun. 1, 2, 48:

    videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?

    id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:

    credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,

    id. Att. 1, 16, 4:

    videte ut hoc iste correxerit,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 115:

    docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,

    Caes. B. G. 1, 43:

    veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,

    Liv. 23, 5, 8:

    aspice quo submittat humus formosa colores,

    Prop. 1, 2, 9:

    infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,

    Quint. 6, 5, 10:

    vides ut alta stet nive candidum Soracte,

    Hor. C. 1, 9, 1:

    nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,

    id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:

    audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,

    id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:

    mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,

    Plin. Ep. 1, 6, 2.—
    B.
    Relative adverb of manner = eo modo quo, as.
    1.
    Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):

    ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,

    Plaut. Merc. 2, 3, 79:

    apparatus sum ut videtis,

    id. ib. 5, 2, 10:

    verum postremo impetravi ut volui,

    id. Mil. 4, 5, 5:

    ero ut me voles esse,

    id. Capt. 2, 1, 32:

    faciam ut tu voles,

    id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:

    ut potero feram,

    Ter. And. 5, 3, 27:

    faciam ut mones,

    id. Hec. 4, 4, 97:

    Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,

    Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:

    cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?

    id. Rosc. Am. 14, 39:

    ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,

    id. ib. 17, 49:

    homo demens, ut isti putant,

    id. Rep. 1, 1, 1:

    cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,

    id. ib. 1, 46, 70:

    non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,

    id. Fam. 9, 16, 7:

    Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,

    Caes. B. G. 1, 22:

    cuncta ut gesta erant exposuit,

    Liv. 3, 50, 4:

    (Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,

    id. 10, 46, 16:

    sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,

    id. 21, 4, 1:

    nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,

    Sen. Vit. Beat. 17, 2:

    servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,

    id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):

    si virtus digna est gloriatione, ut est,

    Cic. Fin. 4, 18, 51:

    quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,

    id. Phil. 10, 9, 18:

    quamvis fuerit acutus, ut fuit,

    id. Ac. 2, 22, 69; cf.:

    incumbite in causam, Quirites, ut facitis,

    id. Phil. 4, 5, 12:

    tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,

    id. Fam. 7, 1, 5:

    satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,

    id. Phil. 1, 15, 37.—
    2.
    With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;

    ego ita ero ut me esse oportet,

    Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:

    sic sum ut vides,

    id. Am. 2, 1, 57:

    omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,

    Ter. Phorm. 5, 8, 15:

    ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,

    Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:

    haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),

    Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:

    te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,

    Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:

    causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,

    id. Phil. 14, 11, 29:

    sed exigenda est ut optime possumus,

    Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:

    eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,

    Nep. Epam. 2, 1; cf.:

    ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,

    Hor. S. 1, 5, 33:

    cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,

    id. ib. 2, 8, 48.—
    3.
    Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):

    gaudeo, ut ut erga me est merita,

    Plaut. Am. 5, 1, 52:

    age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,

    id. Bacch. 5, 2, 85:

    utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,

    id. Ps. 1, 3, 76:

    utut res sese habet, pergam, etc.,

    id. Most. 3, 1, 14:

    non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,

    id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:

    sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,

    Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:

    ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,

    Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;

    v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,

    id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—
    4.
    Causal, as, = prout, pro eo ut.
    a.
    Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:

    atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,

    Plaut. Merc. 2, 3, 75:

    ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,

    id. Men. 5, 2, 1:

    haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,

    Ter. Phorm. 5, 2, 9:

    praesertim, ut nunc sunt mores,

    id. ib. 1, 2, 5:

    atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,

    Cic. Mur. 25, 51:

    permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,

    id. Tusc. 1, 45, 108:

    magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,

    id. Verr. 2, 1, 26, § 65:

    Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,

    Liv. 3, 6, 1:

    tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,

    id. 3, 71, 5:

    transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,

    id. 21, 47, 3.—Ellipt.:

    mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),

    Plaut. Men. prol. 30:

    Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,

    as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,

    Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,

    id. ib. 5, 33, 92:

    ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,

    Liv. 23, 14, 1.—
    b.
    Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:

    hic Geta ut captus est servorum, non malus,

    Ter. Ad. 3, 4, 34:

    ut est captus hominum,

    Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:

    Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,

    for those times, id. ib. 26, 102:

    nonnihil, ut in tantis malis est profectum,

    considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:

    (orationis genus) ut in oratore exile,

    for an orator, id. Or. 3, 18, 66:

    multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,

    id. Sen. 4, 12:

    consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,

    Liv. 1, 18, 1:

    florentem jam ut tum res erant,

    id. 1, 3, 3:

    Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,

    id. 24, 28, 1:

    Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,

    id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:

    Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,

    id. 1, 57, 1:

    vir, ut inter Aetolos, facundus,

    id. 32, 33, 9:

    Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,

    Nep. Epam. 5, 2:

    ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,

    Curt. 9, 1, 14:

    multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,

    Tac. G. 30. —
    c.
    Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):

    non demutabo ut quod certo sciam,

    seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:

    prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,

    Caes. B. G. 5, 31, 6:

    facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,

    Liv. 1, 34, 6:

    inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,

    id. 38, 18, 7:

    Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,

    id. 33, 4, 11:

    Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,

    id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:

    Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,

    id. 9, 45, 10:

    igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,

    id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:

    omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,

    as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:

    in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,

    id. 3, 5, 9:

    ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,

    id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:

    ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,

    Liv. 3, 16, 2:

    gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,

    id. 7, 23, 6.—
    d.
    With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:

    perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,

    Cic. Clu. 25, 70:

    in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,

    Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—
    C.
    Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):

    in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,

    Plaut. Bacch. 4, 7, 17:

    flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),

    Lucil. 8, 18 Mull.:

    in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,

    Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.
    II.
    Conj.
    A.
    Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.
    1.
    In gen.
    (α).
    With sic as correlative:

    haec res sic est ut narro tibi,

    Plaut. Most. 4, 3, 40:

    quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,

    Cic. N. D. 2, 39, 99:

    Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,

    id. Fam. 13, 1, 5:

    si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,

    id. Brut. 72, 251:

    sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,

    id. Rep. 6, 15, 15:

    ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,

    id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—
    (β).
    With ita as correlative:

    ut sementem feceris, ita metes,

    Cic. Or. 2, 65, 261:

    quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,

    id. Rep. 2, 1. 3:

    non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,

    Liv. 1, 53, 1:

    ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,

    Quint. 9, 3, 39.—
    (γ).
    With other correlatives:

    in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,

    Cato, R. R. 78:

    encytum ad eundem modum facito uti globos,

    id. ib. 80:

    cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,

    Cic. Ac. 2, 15, 47:

    disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,

    id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:

    ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,

    id. Am. 3, 4, 9:

    fecisti item ut praedones solent,

    Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:

    item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,

    id. ib. 2, 1, 45, § 117;

    so with item,

    id. Or. 60, 202:

    is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,

    Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:

    nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,

    Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:

    si aliter ut dixi accidisset,

    Cic. Rep. 1, 4, 7.—
    (δ).
    Without correlative:

    rem omnem uti acta erat cognovit,

    Sall. J. 71, 5:

    quare perge ut instituisti,

    Cic. Rep. 2, 11, 22:

    apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,

    id. ib. 1, 38, 59:

    miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,

    Sen. Vit. Beat. 12, 2:

    comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,

    id. ib. 13, 5:

    ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,

    Quint. 8, 2, 23.—
    2.
    In partic.
    a.
    Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.
    (α).
    = cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:

    ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?

    Cic. Fam. 10, 20, 2:

    ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,

    Liv. 26, 37, 6:

    Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,

    Cic. Fam. 12, 13, 4:

    fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,

    Sen. Ben. 2, 28, 3.—
    (β).
    Concessive, = etsi... tamen, although... yet:

    consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,

    Liv. 4, 6, 2:

    Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,

    id. 21, 11, 5:

    ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,

    id. 21, 8, 1:

    haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,

    id. 3, 55, 15:

    in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,

    id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:

    uti longe a luxuria, ita famae propior,

    Tac. Agr. 6:

    ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,

    Quint. 10, 1, 74:

    ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,

    id. 12, 2, 12:

    quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,

    id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:

    ut non demens, crudelis certe videtur,

    Quint. 9, 2, 91.—
    b.
    Ita... ut;

    in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,

    Plaut. Aul. 3, 5, 22:

    ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,

    Ter. Heaut. 4, 3, 8:

    ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,

    id. ib. 4, 5, 1:

    ita vivo ut maximos sumptus facio,

    Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:

    sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,

    Ter. Heaut. 3, 1, 54.—
    c.
    In exemplifications.
    (α).
    In gen., as for example, for instance:

    nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,

    Cic. de Or. 3, 29, 112:

    sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,

    id. Fin. 5, 14, 38:

    in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,

    id. Rep. 1, 31, 47:

    qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,

    id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:

    est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,

    Sen. Ben. 3, 21, 2:

    est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,

    Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;

    if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,

    Cic. de Or. 3, 16, 59.—
    (β).
    Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:

    ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,

    Auct. Her. 1, 15, 25:

    ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,

    Cic. Inv. 2, 15, 48:

    ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,

    id. ib. 1, 18, 26:

    ut si qui in foro cantet,

    id. Off. 1, 40, 145:

    ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,

    Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:

    ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,

    Quint. 3, 8, 23:

    ut si des arma timidis et imbellibus,

    id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:

    ut cum marem feminamque filios dicimus,

    Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—
    d.
    Before an appositive noun, as, the same as, like:

    qui canem et felem ut deos colunt,

    Cic. Leg. 1, 11, 32:

    ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    suam vitam ut legem praefert suis civibus,

    id. ib. 1, 34, 52:

    habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,

    id. Verr. 2, 1, 15, § 38:

    Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,

    Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;

    ut hominem ingratum non invitus,

    in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:

    qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,

    Liv. 25, 40, 4:

    qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,

    id. 24, 45, 12:

    Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,

    Nep. Att. 16:

    et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,

    Sen. Vit. Beat. 26, 7:

    hunc ut deum homines intuebuntur,

    Quint. 12, 10, 65:

    id ut crimen ingens expavescendum est,

    id. 9, 3, 35.—
    e.
    Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:

    mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,

    Ter. Eun. 1, 2, 37:

    Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,

    Cic. Fam. 7, 20, 1:

    ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,

    id. ib. 2, 14, 1:

    ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,

    id. Q. Fr. 1, 1, 6:

    qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,

    id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:

    similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,

    like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—
    f.
    Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:

    ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,

    id. Caecin. 2, 7:

    ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,

    id. Clu. 21, 57:

    ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,

    id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:

    nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,

    Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,
    (α).
    With ita understood:

    facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,

    Cic. Off. 1, 19, 65. —
    (β).
    With virtual superlatives:

    ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,

    Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:

    ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,

    id. Fin. 5, 20, 57.—
    (γ).
    The superlatives omitted in either clause:

    ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,

    Cic. Sen. 18, 64:

    ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,

    id. Verr. 2, 4, 64, § 143:

    pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,

    id. ib. 2, 1, 27, §

    68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,

    Liv. 9, 6, 1:

    ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,

    id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:

    nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,

    in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—
    (δ).
    With a comparative in one of the terms:

    major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,

    Cic. Lael. 5, 19.—
    (ε).
    Without superlative, as, according as:

    de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,

    Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—
    B.
    Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.
    1.
    With perf. indic.
    a.
    In gen., as soon as:

    principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,

    Plaut. Am. 1, 1, 49:

    ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,

    Ter. And. 3, 4, 11:

    ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,

    id. Phorm. 4, 3, 12:

    ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,

    id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:

    qui ut peroravit, surrexit Clodius,

    Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:

    eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,

    id. Rep. 1, 11, 7:

    qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,

    id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:

    ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,

    Liv. 21, 54, 9:

    ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,

    id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—
    b.
    In oblique discourse:

    Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,

    Caes. B. G. 1, 31.—
    c.
    With primum, when first, as soon as ever:

    atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,

    Cic. Rep. 6, 15, 15:

    Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,

    Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—
    d.
    Rarely of coincidence in time:

    nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,

    Plaut. Cist. 4, 2, 46.—
    e.
    Ut = ex quo tempore. since:

    ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,

    Cic. Att. 1, 15, 2.—
    2.
    With imperf. indic.
    (α).
    In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;

    deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,

    Liv. 10, 22, 2:

    deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,

    id. 10, 28, 20:

    Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,

    id. 25, 26, 15:

    ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,

    id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:

    consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,

    Liv. 22, 44, 1:

    ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,

    id. 22, 14, 3:

    ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,

    id. 24, 1, 6.—
    (β).
    Of repeated past actions, whenever:

    ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,

    Caes. B. G. 3, 4.—
    3.
    With plupf.
    (α).
    = postquam (rare):

    ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,

    Ter. Ad. 4, 4, 10:

    ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,

    Caes. B. C. 3, 63.—
    (β).
    In epistolary style = the Engl. perf.:

    litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),

    Cic. Att. 2, 12, 4:

    ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),

    id. ib. 5, 10, 1.—
    (γ).
    Of repeated past actions, whenever:

    ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,

    Liv. 21, 42, 3 dub.:

    ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:

    ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,

    id. Clu. 19, 52:

    ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,

    Caes. B. G. 7, 81; cf.:

    ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,

    Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:

    ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,

    Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—
    4.
    With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:

    neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,

    Cic. Or. 2, 34, 146:

    traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,

    Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—
    C.
    Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).
    1.
    In object clauses.
    a.
    In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.
    (α).
    After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:

    malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,

    Plaut. Poen. 5, 4, 18:

    equidem mallem ut ires,

    Cic. Att. 1, 16, 8:

    equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),

    id. Fam. 7, 31, 2:

    volo uti mihi respondeas num quis, etc.,

    id. Vatin. 7, 17:

    precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,

    id. Q. Fr. 1, 3, 9:

    postulo ut ne quid praejudicati afferatis,

    id. Clu. 2, 5:

    petebant uti equites praemitterent,

    Caes. B. G. 4, 11:

    tibi instat Hortensius ut eas in consilium,

    Cic. Quint. 10, 34:

    hoc ut aliquando fieret, instabat,

    Sen. Clem. 2, 1, 2:

    illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,

    Cic. Att. 11, 7, 2:

    cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,

    Sen. Clem. 2, 2, 2:

    senectutem ut adipiscantur omnes optant,

    Cic. Lael. 2, 4:

    exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,

    Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:

    Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,

    Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;

    esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,

    Ter. Ad. 4, 6, 2:

    ut illum di deaeque perdant,

    id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—
    (β).
    After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:

    ego vos hortari tantum possum ut, etc.,

    Cic. Lael. 5, 17:

    quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,

    id. Att. 11, 16, 4:

    tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,

    id. Fam. 1, 9, 26:

    censeo ut iter reliquum conficere pergas,

    I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:

    dixeram a principio ut sileremus,

    I had advised, Cic. Brut. 42, 157:

    Pompejum monebat ut meam domum metueret,

    id. Sest. 64, 133:

    equidem suasi ut Romam pergeret,

    id. Att. 16, 8, 2:

    M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,

    exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—
    (γ).
    After verbs expressing resolution or agreement to do something:

    rus ut irem jam heri constitiveram,

    Plaut. Ps. 1, 5, 136:

    decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,

    Cic. Phil. 5, 2, 4:

    constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,

    id. Att. 16, 10, 1:

    statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,

    Caes. B. G. 7, 21:

    Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,

    Liv. 25, 33, 3:

    illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),

    id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:

    ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,

    Cic. Rep. 2, 27, 63:

    servitia urbem ut incenderent conjurarunt,

    Liv. 4, 45, 1.—
    (δ).
    After verbs of command or prohibition:

    imperat Laelio ut per collis circumducat equites,

    Liv. 28, 33, 11:

    illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,

    Cic. Lael. 16, 60:

    M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,

    Liv. 41, 27, 3:

    consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,

    Cic. Pis. 8, 18:

    jubet sententiam ut dicant suam,

    Plaut. Am. 1, 1, 50:

    hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,

    Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:

    iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,

    Nep. Them. 7, 3.—
    (ε).
    Verbs expressing permission:

    atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,

    Cic. Tull. 20, 47:

    concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,

    id. Rosc. Am. 19, 54:

    dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,

    id. de Or. 1, 6, 23:

    ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,

    id. Div. in Caecil. 14, 45:

    illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,

    id. Off. 3, 5, 22.—
    b.
    In dependent clauses implying an aim or end.
    (α).
    After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:

    ut plurimis prosimus enitimur,

    Cic. Ac. 2, 2, 6:

    facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,

    he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:

    navem idoneam ut habeas diligenter videbis,

    care, id. Fam. 16, 1, 2:

    ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,

    id. Verr. 2, 1, 26, § 67:

    pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,

    id. Rosc. Am. 19, 53:

    cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,

    id. Rep. 2, 12, 23:

    equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,

    id. Planc. 20, 50:

    omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,

    id. Clu. 41, 116:

    omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,

    Liv. 24, 34, 12:

    omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,

    Cic. de Or. 2, 75, 306:

    se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,

    Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—
    (β).
    Verbs of effecting:

    nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,

    Plaut. Poen. 2, 6:

    prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,

    Cic. Tusc. 1, 47, 112:

    caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,

    id. Verr. 2, 3, 92, § 215:

    sol efficit ut omnia floreant,

    id. N. D. 2, 15, 41:

    potest praestare ut ea causa melior esse videatur,

    id. Or. 1, 10, 44:

    non committam ut tibi ipse insanire videar,

    id. Fam. 5, 5, 3:

    di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,

    id. Rosc. Am. 52, 151:

    effecisti ut viverem et morerer ingratus,

    Sen. Ben. 2, 25, 1:

    quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,

    id. Vit. Beat. 26, 6.—
    (γ).
    Verbs of obtaining:

    Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,

    Caes. B. G. 1, 9:

    quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,

    what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,

    Liv. 35, 51, 6:

    vicerunt tribuni ut legem perferrent,

    id. 4, 25, 13.—
    (δ).
    Verbs of inducing and compelling:

    nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,

    Cic. Ac. 2, 3, 8:

    civitati persuasit ut de finibus suis exirent,

    Caes. B. G. 1, 2:

    exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,

    Cic. Fam. 9, 8, 1:

    Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,

    id. ib. 16, 18, 2:

    ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,

    id. Rosc. Am. 52, 150:

    impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,

    Caes. B. G. 7, 42:

    ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,

    Sen. Clem. 2, 1, 1.—
    (ε).
    After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:

    cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,

    not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:

    obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,

    Caes. B. G. 1, 9:

    se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,

    id. ib. 1, 13:

    mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,

    Cic. Cat. 2, 12, 27:

    (natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,

    id. N. D. 1, 17, 45:

    hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,

    he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?

    the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:

    respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,

    id. Or. 1, 54, 272:

    meruit ut suspendatur,

    Sen. Ep. 7, 5:

    quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,

    Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—
    c.
    After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:

    rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,

    Caes. B. G. 1, 39:

    vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,

    Cic. Att. 6, 4, 2:

    verebar ut redderentur,

    id. Fam. 12, 19, 1:

    sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,

    id. ib. 14, 14, 1:

    veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,

    id. Leg. 2, 22, 58:

    timeo ut sustineas,

    id. Fam. 14, 2, 3:

    o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,

    Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;

    si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,

    Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:

    quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,

    Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:

    ut ferula caedas meritum... non vereor,

    Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —
    d.
    In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):

    me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?

    Plaut. Pers. 1, 3, 52:

    te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?

    Cic. Cat. 1, 9, 22:

    egone ut te interpellem?

    id. Tusc. 2, 18, 42:

    pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?

    id. Planc. 13, 31:

    egone ut prolis meae fundam cruorem?

    Sen. Med. 927.—
    2.
    In subject clauses, with impersonal predicates.
    a.
    With a predicate adjective.
    (α).
    With the idea of rule, duty, etc.:

    id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,

    Ter. And. 1, 1, 34:

    reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,

    Cic. Imp. Pomp. 20, 59:

    praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,

    id. Tusc. 3, 29, 73:

    ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,

    id. de Or. 2, 22, 90:

    proximum est ut doceam, etc.,

    id. N. D. 2, 29, 73:

    extremum est ut te orem, etc.,

    id. Fam. 4, 13, 7:

    ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,

    permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):

    aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?

    Plaut. Rud. 4, 7, 4:

    non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,

    id. Bacch. 1, 2, 31.—
    (β).
    In clauses expressing result and consequence:

    magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,

    that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:

    consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,

    id. Fin. 3, 20, 68. —
    (γ).
    In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):

    concedetur verum esse ut bonos boni diligant,

    Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:

    concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),

    id. ib. 5, 18:

    si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,

    Nep. Hann. 1, 1:

    de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,

    Cic. Div. 2, 31, 66:

    non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,

    id. Rosc. Am. 41, 121:

    deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,

    Sen. Ben. 4, 32, 1; so,

    rarum est ut,

    Quint. 3, 19, 3:

    quid tam inusitatum quam ut, etc.,

    Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:

    multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,

    Liv. 4, 12, 11.—
    b.
    With predicate nouns.
    (α).
    Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:

    quoniam ut aliter facias non est copia,

    Plaut. Merc. 5, 4, 30:

    Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,

    Liv. 6, 31, 7:

    vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,

    Cic. Planc. 2, 5:

    consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),

    id. Fam. 3, 3, 1:

    fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,

    ordained by fate, id. Balb. 26, 58:

    tempus est ut eamus ad forum,

    Plaut. Mil. 1, 1, 72:

    dicasque tempus maximum esse ut eat,

    id. ib. 4, 3, 9:

    primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,

    Cic. Fin. 3, 6, 20:

    ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,

    id. ib. 4, 14, 38:

    caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,

    duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,

    caput est ut, etc.,

    id. de Or. 1, 19, 87:

    fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,

    id. de Or. 2, 72, 292; so,

    ratio est ut,

    id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:

    est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,

    Caes. B. G. 4, 5.—
    (β).
    Expressing result and consequence:

    est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,

    Nep. Chabr. 3, 3.—
    c.
    With impersonal verbs.
    (α).
    Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:

    convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,

    Plaut. Am. 1, 1, 71:

    mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,

    Cic. Att. 6, 1, 14:

    placitum est ut in aprico loco considerent,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    postea mihi placuit ut, etc.,

    id. Or. 1, 34, 155:

    ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,

    id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:

    fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,

    Cic. Or. 2, 83, 338:

    potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,

    it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—

    So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:

    sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,

    id. Tusc. 2, 26, 63:

    utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,

    id. Phil. 5, 18, 49.—
    (β).
    Denoting consequence:

    ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,

    Cic. Off. 2, 3, 10:

    sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,

    Sen. Ben. 1, 11, 1:

    sequitur ut causa ponatur,

    Cic. Or. 2, 81, 331.—
    (γ).
    Est, in the meaning fit, or causa est:

    est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,

    it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:

    non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,

    there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:

    quando fuit ut quod licet non liceret?

    id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:

    jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,

    Liv. 8, 27, 3:

    cum jam in eo esset ut comprehenderetur,

    Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:

    jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,

    Liv. 2, 23, 14:

    prope est ut lamentationem exigat,

    Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:

    arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,

    Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:

    futurum est ut sapiam,

    Sen. Ep. 117, 29.—
    3.
    In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.
    a.
    With the idea of resolve, etc.:

    vicit sententia ut mitterentur coloni,

    Liv. 9, 26, 4:

    sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,

    Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—
    b.
    Of agreement:

    fide accepta ut remitterent eum,

    Liv. 24, 48, 8. —
    c.
    Of law, rule, etc.:

    praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,

    Liv. 24, 25, 10:

    senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,

    id. 35, 24, 2:

    haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,

    Cic. Clu. 14, 42:

    Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,

    Caes. B. G. 4, 1.—
    d.
    Of duty:

    jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,

    Caes. B. G. 8, 6. —
    e.
    Of purpose, inclination, etc.:

    vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,

    make you inclined, Liv. 6, 18, 9:

    causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,

    Cic. Fin. 3, 2, 8:

    confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,

    id. Font. 2, 3.—
    f.
    Of effect, result, etc.:

    fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,

    id. Pis. 32, 81:

    damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,

    Caes. B. G. 1, 4.—
    4.
    In clauses of manner, that, so that.
    a.
    With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;

    anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?

    Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—
    b.
    With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:

    ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),

    id. ib. 2, 3, 69, §

    162: eo perducam servum ut in multa liber sit,

    Sen. Ben. 3, 19, 2:

    non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,

    id. Vit. Beat. 27, 6:

    haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,

    Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:

    hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,

    id. ib. 2, 2, 27, § 65.—
    c.
    Without antecedents, so that:

    cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,

    Cic. Lael. 24, 90:

    in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,

    id. Planc. 25, 60:

    mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,

    Caes. B. G. 1, 6:

    accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,

    id. B. C. 3, 79:

    pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,

    Liv. 3, 13, 10:

    fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,

    id. 8, 17, 6:

    nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,

    Sen. Vit. Beat. 12, 1.—
    d.
    Idiomat. with non.
    (α).
    Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,

    Liv. 24, 8, 10:

    non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,

    id. 45, 25, 12:

    nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,

    Sen. Ira, 2, 7, 2:

    ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,

    id. Vit. Beat. 6, 3:

    nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,

    id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;

    neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),

    Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—
    (β).
    Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;

    rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,

    not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:

    haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,

    id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:

    benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,

    Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;

    non ut eas res causam adferrent amoris,

    Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.

    Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,

    Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:

    quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,

    Tac. Or. 10.—
    e.
    Conditional or concessive.
    (α).
    Granting that ( for argument's sake):

    quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?

    Cic. Tusc. 1, 21, 49:

    sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?

    id. N. D. 3, 16, 41:

    ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,

    id. Clu. 53, 146:

    quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,

    id. Fin. 4, 15, 40:

    quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?

    id. Div. 2, 14, 33:

    nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,

    id. Tusc. 1, 39, 94.—
    (β).
    Even if, although:

    qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,

    Cic. Phil. 12, 3, 8:

    ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,

    id. Ac. 2, 34, 108:

    ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,

    id. de Or. 2, 4, 18:

    ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,

    id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:

    qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,

    Liv. 36, 7, 20:

    neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,

    id. 21, 47, 5:

    at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?

    id. 34, 32, 13:

    ut jam Macedonia deficiat,

    id. 42, 12, 10:

    cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,

    id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:

    ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,

    Caes. B. G. 3, 9:

    ut desint vires tamen est laudanda voluntas,

    Ov. P. 3, 4, 79:

    ut dura videatur appellatio, tamen sola est,

    Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:

    quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,

    Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:

    quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,

    Cic. Fam. 10, 2, 2.—
    (γ).
    Provided that:

    ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,

    Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;

    succurram perituro, sed ut ipse non peream,

    Sen. Ben. 2, 15, 1.—
    5.
    In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.
    a.
    In gen.:

    quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?

    Plaut. Rud. 1, 4, 17:

    haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,

    Cic. Rosc. Am. 51, 149:

    intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,

    id. Verr. 1, 15, 43:

    Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,

    Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:

    id ut ne fiat, haec res sola est remedio,

    Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:

    ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),

    Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—
    b.
    Esp., after certain antecedents.
    (α).
    After id, for the purpose (ante-class.):

    id huc reverti uti me purgarem tibi,

    Plaut. Am. 3, 2, 28.—
    (β).
    After idcirco:

    idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,

    Cic. Rosc. Am. 38, 111:

    legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,

    id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—
    (γ).
    After ideo and eo:

    non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,

    Tac. H. 4, 73:

    Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,

    Cic. Fam. 16, 1, 1.—
    (δ).
    After ad eam rem, ad hoc, in hoc:

    ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?

    Cic. Rosc. Am. 52, 151:

    praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?

    Sen. Ben. 2, 17, 6:

    homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,

    id. ib. 2, 12, 2.—
    (ε).
    After ea mente, hac mente:

    navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,

    Cic. Fam. 12, 14, 1:

    hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,

    Hor. S. 1, 1, 30.—
    (ζ).
    After potius quam:

    potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,

    Liv. 6, 28, 8:

    potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,

    id. 9, 14, 8.—
    c.
    Idiomat.
    (α).
    With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:

    ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?

    to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:

    reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,

    to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:

    Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,

    to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:

    ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,

    Liv. 3, 10, 8.—
    (β).
    Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):

    satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,

    disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—
    (γ).
    Quam ut after comparatives, too much to:

    quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,

    too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:

    quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?

    id. Brut. 18, 70:

    clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,

    too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:

    potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,

    id. 25, 1, 11:

    est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,

    Sen. Ben. 2, 16, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > ut

  • 12 utei

    ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].
    I.
    As adv. of manner.
    A.
    Interrog. = quomodo, how, in what way or manner.
    1.
    In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:

    salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?

    id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:

    ut vales?

    id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:

    ut sese in Samnio res habent?

    Liv. 10, 18, 11:

    ut valet? ut meminit nostri?

    Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—
    2.
    In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):

    ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!

    Plaut. Merc. 3, 4, 76:

    ut dissimulat malus!

    id. ib. 5, 4, 13:

    ut volupe est homini si cluet victoria!

    id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;

    ut lenta materies fuit!

    id. Mil. 4, 5, 4:

    ut scelestus nunc iste te ludos facit!

    id. Capt. 3, 4, 47:

    ut saepe summa ingenia in occulto latent,

    id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:

    ut falsus animi est!

    Ter. Eun. 2, 2, 42:

    heia! ut elegans est!

    id. Heaut. 5, 5, 19:

    fortuna ut numquam perpetua est bona!

    id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:

    Gnaeus autem noster... ut totus jacet,

    Cic. Att. 7, 21, 1:

    quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!

    id. Mil. 24, 64:

    qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!

    id. Fl. 5, 12:

    quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!

    id. Att. 3, 11, 2:

    quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,

    id. Fin. 5, 22, 61:

    ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!

    Verg. E. 8, 41:

    ut melius quidquid erit pati!

    Hor. C. 1, 11, 3:

    ut tu Semper eris derisor!

    id. S. 2, 6, 53:

    o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!

    Sen. Ben. 2, 13, 1:

    ut me in supremis consolatus est!

    Quint. 6, prooem. 11.—
    3.
    In dependent questions.
    (α).
    With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:

    hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,

    id. Curc. 1, 2, 33:

    hoc vide ut dormiunt pessuli,

    id. ib. 1, 2, 66:

    illud vide os ut sibi distorsit carnufex,

    Ter. Eun. 4, 4, 3:

    vide ut otiosus it, si dis placet,

    id. ib. 5, 3, 10:

    illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,

    id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:

    viden ut faces Splendidas quatiunt comas?

    Cat. 61, 77:

    viden ut perniciter exiluere?

    id. 62, 8:

    adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,

    id. 62, 12:

    aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),

    Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:

    nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,

    id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —
    (β).
    With subj. (class.):

    nescis ut res sit, Phoenicium,

    Plaut. Ps. 4, 4, 1:

    oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,

    id. Merc. 2, 1, 16:

    nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,

    id. Am. prol. 104:

    narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,

    Ter. Hec. 1, 2, 70:

    tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,

    id. Eun. 1, 2, 48:

    videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?

    id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:

    credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,

    id. Att. 1, 16, 4:

    videte ut hoc iste correxerit,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 115:

    docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,

    Caes. B. G. 1, 43:

    veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,

    Liv. 23, 5, 8:

    aspice quo submittat humus formosa colores,

    Prop. 1, 2, 9:

    infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,

    Quint. 6, 5, 10:

    vides ut alta stet nive candidum Soracte,

    Hor. C. 1, 9, 1:

    nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,

    id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:

    audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,

    id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:

    mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,

    Plin. Ep. 1, 6, 2.—
    B.
    Relative adverb of manner = eo modo quo, as.
    1.
    Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):

    ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,

    Plaut. Merc. 2, 3, 79:

    apparatus sum ut videtis,

    id. ib. 5, 2, 10:

    verum postremo impetravi ut volui,

    id. Mil. 4, 5, 5:

    ero ut me voles esse,

    id. Capt. 2, 1, 32:

    faciam ut tu voles,

    id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:

    ut potero feram,

    Ter. And. 5, 3, 27:

    faciam ut mones,

    id. Hec. 4, 4, 97:

    Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,

    Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:

    cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?

    id. Rosc. Am. 14, 39:

    ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,

    id. ib. 17, 49:

    homo demens, ut isti putant,

    id. Rep. 1, 1, 1:

    cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,

    id. ib. 1, 46, 70:

    non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,

    id. Fam. 9, 16, 7:

    Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,

    Caes. B. G. 1, 22:

    cuncta ut gesta erant exposuit,

    Liv. 3, 50, 4:

    (Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,

    id. 10, 46, 16:

    sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,

    id. 21, 4, 1:

    nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,

    Sen. Vit. Beat. 17, 2:

    servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,

    id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):

    si virtus digna est gloriatione, ut est,

    Cic. Fin. 4, 18, 51:

    quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,

    id. Phil. 10, 9, 18:

    quamvis fuerit acutus, ut fuit,

    id. Ac. 2, 22, 69; cf.:

    incumbite in causam, Quirites, ut facitis,

    id. Phil. 4, 5, 12:

    tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,

    id. Fam. 7, 1, 5:

    satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,

    id. Phil. 1, 15, 37.—
    2.
    With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;

    ego ita ero ut me esse oportet,

    Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:

    sic sum ut vides,

    id. Am. 2, 1, 57:

    omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,

    Ter. Phorm. 5, 8, 15:

    ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,

    Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:

    haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),

    Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:

    te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,

    Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:

    causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,

    id. Phil. 14, 11, 29:

    sed exigenda est ut optime possumus,

    Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:

    eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,

    Nep. Epam. 2, 1; cf.:

    ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,

    Hor. S. 1, 5, 33:

    cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,

    id. ib. 2, 8, 48.—
    3.
    Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):

    gaudeo, ut ut erga me est merita,

    Plaut. Am. 5, 1, 52:

    age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,

    id. Bacch. 5, 2, 85:

    utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,

    id. Ps. 1, 3, 76:

    utut res sese habet, pergam, etc.,

    id. Most. 3, 1, 14:

    non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,

    id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:

    sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,

    Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:

    ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,

    Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;

    v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,

    id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—
    4.
    Causal, as, = prout, pro eo ut.
    a.
    Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:

    atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,

    Plaut. Merc. 2, 3, 75:

    ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,

    id. Men. 5, 2, 1:

    haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,

    Ter. Phorm. 5, 2, 9:

    praesertim, ut nunc sunt mores,

    id. ib. 1, 2, 5:

    atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,

    Cic. Mur. 25, 51:

    permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,

    id. Tusc. 1, 45, 108:

    magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,

    id. Verr. 2, 1, 26, § 65:

    Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,

    Liv. 3, 6, 1:

    tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,

    id. 3, 71, 5:

    transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,

    id. 21, 47, 3.—Ellipt.:

    mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),

    Plaut. Men. prol. 30:

    Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,

    as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,

    Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,

    id. ib. 5, 33, 92:

    ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,

    Liv. 23, 14, 1.—
    b.
    Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:

    hic Geta ut captus est servorum, non malus,

    Ter. Ad. 3, 4, 34:

    ut est captus hominum,

    Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:

    Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,

    for those times, id. ib. 26, 102:

    nonnihil, ut in tantis malis est profectum,

    considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:

    (orationis genus) ut in oratore exile,

    for an orator, id. Or. 3, 18, 66:

    multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,

    id. Sen. 4, 12:

    consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,

    Liv. 1, 18, 1:

    florentem jam ut tum res erant,

    id. 1, 3, 3:

    Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,

    id. 24, 28, 1:

    Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,

    id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:

    Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,

    id. 1, 57, 1:

    vir, ut inter Aetolos, facundus,

    id. 32, 33, 9:

    Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,

    Nep. Epam. 5, 2:

    ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,

    Curt. 9, 1, 14:

    multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,

    Tac. G. 30. —
    c.
    Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):

    non demutabo ut quod certo sciam,

    seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:

    prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,

    Caes. B. G. 5, 31, 6:

    facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,

    Liv. 1, 34, 6:

    inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,

    id. 38, 18, 7:

    Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,

    id. 33, 4, 11:

    Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,

    id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:

    Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,

    id. 9, 45, 10:

    igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,

    id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:

    omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,

    as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:

    in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,

    id. 3, 5, 9:

    ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,

    id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:

    ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,

    Liv. 3, 16, 2:

    gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,

    id. 7, 23, 6.—
    d.
    With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:

    perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,

    Cic. Clu. 25, 70:

    in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,

    Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—
    C.
    Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):

    in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,

    Plaut. Bacch. 4, 7, 17:

    flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),

    Lucil. 8, 18 Mull.:

    in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,

    Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.
    II.
    Conj.
    A.
    Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.
    1.
    In gen.
    (α).
    With sic as correlative:

    haec res sic est ut narro tibi,

    Plaut. Most. 4, 3, 40:

    quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,

    Cic. N. D. 2, 39, 99:

    Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,

    id. Fam. 13, 1, 5:

    si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,

    id. Brut. 72, 251:

    sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,

    id. Rep. 6, 15, 15:

    ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,

    id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—
    (β).
    With ita as correlative:

    ut sementem feceris, ita metes,

    Cic. Or. 2, 65, 261:

    quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,

    id. Rep. 2, 1. 3:

    non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,

    Liv. 1, 53, 1:

    ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,

    Quint. 9, 3, 39.—
    (γ).
    With other correlatives:

    in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,

    Cato, R. R. 78:

    encytum ad eundem modum facito uti globos,

    id. ib. 80:

    cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,

    Cic. Ac. 2, 15, 47:

    disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,

    id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:

    ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,

    id. Am. 3, 4, 9:

    fecisti item ut praedones solent,

    Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:

    item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,

    id. ib. 2, 1, 45, § 117;

    so with item,

    id. Or. 60, 202:

    is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,

    Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:

    nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,

    Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:

    si aliter ut dixi accidisset,

    Cic. Rep. 1, 4, 7.—
    (δ).
    Without correlative:

    rem omnem uti acta erat cognovit,

    Sall. J. 71, 5:

    quare perge ut instituisti,

    Cic. Rep. 2, 11, 22:

    apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,

    id. ib. 1, 38, 59:

    miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,

    Sen. Vit. Beat. 12, 2:

    comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,

    id. ib. 13, 5:

    ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,

    Quint. 8, 2, 23.—
    2.
    In partic.
    a.
    Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.
    (α).
    = cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:

    ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?

    Cic. Fam. 10, 20, 2:

    ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,

    Liv. 26, 37, 6:

    Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,

    Cic. Fam. 12, 13, 4:

    fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,

    Sen. Ben. 2, 28, 3.—
    (β).
    Concessive, = etsi... tamen, although... yet:

    consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,

    Liv. 4, 6, 2:

    Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,

    id. 21, 11, 5:

    ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,

    id. 21, 8, 1:

    haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,

    id. 3, 55, 15:

    in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,

    id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:

    uti longe a luxuria, ita famae propior,

    Tac. Agr. 6:

    ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,

    Quint. 10, 1, 74:

    ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,

    id. 12, 2, 12:

    quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,

    id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:

    ut non demens, crudelis certe videtur,

    Quint. 9, 2, 91.—
    b.
    Ita... ut;

    in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,

    Plaut. Aul. 3, 5, 22:

    ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,

    Ter. Heaut. 4, 3, 8:

    ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,

    id. ib. 4, 5, 1:

    ita vivo ut maximos sumptus facio,

    Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:

    sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,

    Ter. Heaut. 3, 1, 54.—
    c.
    In exemplifications.
    (α).
    In gen., as for example, for instance:

    nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,

    Cic. de Or. 3, 29, 112:

    sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,

    id. Fin. 5, 14, 38:

    in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,

    id. Rep. 1, 31, 47:

    qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,

    id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:

    est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,

    Sen. Ben. 3, 21, 2:

    est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,

    Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;

    if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,

    Cic. de Or. 3, 16, 59.—
    (β).
    Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:

    ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,

    Auct. Her. 1, 15, 25:

    ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,

    Cic. Inv. 2, 15, 48:

    ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,

    id. ib. 1, 18, 26:

    ut si qui in foro cantet,

    id. Off. 1, 40, 145:

    ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,

    Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:

    ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,

    Quint. 3, 8, 23:

    ut si des arma timidis et imbellibus,

    id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:

    ut cum marem feminamque filios dicimus,

    Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—
    d.
    Before an appositive noun, as, the same as, like:

    qui canem et felem ut deos colunt,

    Cic. Leg. 1, 11, 32:

    ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    suam vitam ut legem praefert suis civibus,

    id. ib. 1, 34, 52:

    habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,

    id. Verr. 2, 1, 15, § 38:

    Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,

    Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;

    ut hominem ingratum non invitus,

    in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:

    qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,

    Liv. 25, 40, 4:

    qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,

    id. 24, 45, 12:

    Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,

    Nep. Att. 16:

    et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,

    Sen. Vit. Beat. 26, 7:

    hunc ut deum homines intuebuntur,

    Quint. 12, 10, 65:

    id ut crimen ingens expavescendum est,

    id. 9, 3, 35.—
    e.
    Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:

    mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,

    Ter. Eun. 1, 2, 37:

    Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,

    Cic. Fam. 7, 20, 1:

    ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,

    id. ib. 2, 14, 1:

    ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,

    id. Q. Fr. 1, 1, 6:

    qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,

    id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:

    similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,

    like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—
    f.
    Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:

    ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,

    id. Caecin. 2, 7:

    ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,

    id. Clu. 21, 57:

    ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,

    id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:

    nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,

    Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,
    (α).
    With ita understood:

    facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,

    Cic. Off. 1, 19, 65. —
    (β).
    With virtual superlatives:

    ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,

    Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:

    ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,

    id. Fin. 5, 20, 57.—
    (γ).
    The superlatives omitted in either clause:

    ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,

    Cic. Sen. 18, 64:

    ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,

    id. Verr. 2, 4, 64, § 143:

    pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,

    id. ib. 2, 1, 27, §

    68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,

    Liv. 9, 6, 1:

    ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,

    id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:

    nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,

    in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—
    (δ).
    With a comparative in one of the terms:

    major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,

    Cic. Lael. 5, 19.—
    (ε).
    Without superlative, as, according as:

    de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,

    Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—
    B.
    Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.
    1.
    With perf. indic.
    a.
    In gen., as soon as:

    principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,

    Plaut. Am. 1, 1, 49:

    ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,

    Ter. And. 3, 4, 11:

    ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,

    id. Phorm. 4, 3, 12:

    ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,

    id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:

    qui ut peroravit, surrexit Clodius,

    Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:

    eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,

    id. Rep. 1, 11, 7:

    qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,

    id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:

    ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,

    Liv. 21, 54, 9:

    ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,

    id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—
    b.
    In oblique discourse:

    Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,

    Caes. B. G. 1, 31.—
    c.
    With primum, when first, as soon as ever:

    atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,

    Cic. Rep. 6, 15, 15:

    Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,

    Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—
    d.
    Rarely of coincidence in time:

    nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,

    Plaut. Cist. 4, 2, 46.—
    e.
    Ut = ex quo tempore. since:

    ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,

    Cic. Att. 1, 15, 2.—
    2.
    With imperf. indic.
    (α).
    In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;

    deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,

    Liv. 10, 22, 2:

    deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,

    id. 10, 28, 20:

    Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,

    id. 25, 26, 15:

    ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,

    id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:

    consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,

    Liv. 22, 44, 1:

    ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,

    id. 22, 14, 3:

    ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,

    id. 24, 1, 6.—
    (β).
    Of repeated past actions, whenever:

    ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,

    Caes. B. G. 3, 4.—
    3.
    With plupf.
    (α).
    = postquam (rare):

    ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,

    Ter. Ad. 4, 4, 10:

    ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,

    Caes. B. C. 3, 63.—
    (β).
    In epistolary style = the Engl. perf.:

    litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),

    Cic. Att. 2, 12, 4:

    ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),

    id. ib. 5, 10, 1.—
    (γ).
    Of repeated past actions, whenever:

    ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,

    Liv. 21, 42, 3 dub.:

    ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:

    ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,

    id. Clu. 19, 52:

    ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,

    Caes. B. G. 7, 81; cf.:

    ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,

    Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:

    ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,

    Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—
    4.
    With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:

    neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,

    Cic. Or. 2, 34, 146:

    traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,

    Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—
    C.
    Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).
    1.
    In object clauses.
    a.
    In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.
    (α).
    After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:

    malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,

    Plaut. Poen. 5, 4, 18:

    equidem mallem ut ires,

    Cic. Att. 1, 16, 8:

    equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),

    id. Fam. 7, 31, 2:

    volo uti mihi respondeas num quis, etc.,

    id. Vatin. 7, 17:

    precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,

    id. Q. Fr. 1, 3, 9:

    postulo ut ne quid praejudicati afferatis,

    id. Clu. 2, 5:

    petebant uti equites praemitterent,

    Caes. B. G. 4, 11:

    tibi instat Hortensius ut eas in consilium,

    Cic. Quint. 10, 34:

    hoc ut aliquando fieret, instabat,

    Sen. Clem. 2, 1, 2:

    illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,

    Cic. Att. 11, 7, 2:

    cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,

    Sen. Clem. 2, 2, 2:

    senectutem ut adipiscantur omnes optant,

    Cic. Lael. 2, 4:

    exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,

    Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:

    Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,

    Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;

    esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,

    Ter. Ad. 4, 6, 2:

    ut illum di deaeque perdant,

    id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—
    (β).
    After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:

    ego vos hortari tantum possum ut, etc.,

    Cic. Lael. 5, 17:

    quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,

    id. Att. 11, 16, 4:

    tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,

    id. Fam. 1, 9, 26:

    censeo ut iter reliquum conficere pergas,

    I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:

    dixeram a principio ut sileremus,

    I had advised, Cic. Brut. 42, 157:

    Pompejum monebat ut meam domum metueret,

    id. Sest. 64, 133:

    equidem suasi ut Romam pergeret,

    id. Att. 16, 8, 2:

    M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,

    exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—
    (γ).
    After verbs expressing resolution or agreement to do something:

    rus ut irem jam heri constitiveram,

    Plaut. Ps. 1, 5, 136:

    decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,

    Cic. Phil. 5, 2, 4:

    constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,

    id. Att. 16, 10, 1:

    statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,

    Caes. B. G. 7, 21:

    Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,

    Liv. 25, 33, 3:

    illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),

    id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:

    ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,

    Cic. Rep. 2, 27, 63:

    servitia urbem ut incenderent conjurarunt,

    Liv. 4, 45, 1.—
    (δ).
    After verbs of command or prohibition:

    imperat Laelio ut per collis circumducat equites,

    Liv. 28, 33, 11:

    illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,

    Cic. Lael. 16, 60:

    M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,

    Liv. 41, 27, 3:

    consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,

    Cic. Pis. 8, 18:

    jubet sententiam ut dicant suam,

    Plaut. Am. 1, 1, 50:

    hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,

    Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:

    iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,

    Nep. Them. 7, 3.—
    (ε).
    Verbs expressing permission:

    atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,

    Cic. Tull. 20, 47:

    concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,

    id. Rosc. Am. 19, 54:

    dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,

    id. de Or. 1, 6, 23:

    ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,

    id. Div. in Caecil. 14, 45:

    illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,

    id. Off. 3, 5, 22.—
    b.
    In dependent clauses implying an aim or end.
    (α).
    After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:

    ut plurimis prosimus enitimur,

    Cic. Ac. 2, 2, 6:

    facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,

    he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:

    navem idoneam ut habeas diligenter videbis,

    care, id. Fam. 16, 1, 2:

    ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,

    id. Verr. 2, 1, 26, § 67:

    pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,

    id. Rosc. Am. 19, 53:

    cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,

    id. Rep. 2, 12, 23:

    equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,

    id. Planc. 20, 50:

    omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,

    id. Clu. 41, 116:

    omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,

    Liv. 24, 34, 12:

    omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,

    Cic. de Or. 2, 75, 306:

    se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,

    Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—
    (β).
    Verbs of effecting:

    nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,

    Plaut. Poen. 2, 6:

    prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,

    Cic. Tusc. 1, 47, 112:

    caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,

    id. Verr. 2, 3, 92, § 215:

    sol efficit ut omnia floreant,

    id. N. D. 2, 15, 41:

    potest praestare ut ea causa melior esse videatur,

    id. Or. 1, 10, 44:

    non committam ut tibi ipse insanire videar,

    id. Fam. 5, 5, 3:

    di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,

    id. Rosc. Am. 52, 151:

    effecisti ut viverem et morerer ingratus,

    Sen. Ben. 2, 25, 1:

    quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,

    id. Vit. Beat. 26, 6.—
    (γ).
    Verbs of obtaining:

    Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,

    Caes. B. G. 1, 9:

    quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,

    what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,

    Liv. 35, 51, 6:

    vicerunt tribuni ut legem perferrent,

    id. 4, 25, 13.—
    (δ).
    Verbs of inducing and compelling:

    nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,

    Cic. Ac. 2, 3, 8:

    civitati persuasit ut de finibus suis exirent,

    Caes. B. G. 1, 2:

    exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,

    Cic. Fam. 9, 8, 1:

    Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,

    id. ib. 16, 18, 2:

    ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,

    id. Rosc. Am. 52, 150:

    impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,

    Caes. B. G. 7, 42:

    ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,

    Sen. Clem. 2, 1, 1.—
    (ε).
    After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:

    cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,

    not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:

    obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,

    Caes. B. G. 1, 9:

    se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,

    id. ib. 1, 13:

    mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,

    Cic. Cat. 2, 12, 27:

    (natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,

    id. N. D. 1, 17, 45:

    hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,

    he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?

    the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:

    respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,

    id. Or. 1, 54, 272:

    meruit ut suspendatur,

    Sen. Ep. 7, 5:

    quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,

    Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—
    c.
    After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:

    rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,

    Caes. B. G. 1, 39:

    vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,

    Cic. Att. 6, 4, 2:

    verebar ut redderentur,

    id. Fam. 12, 19, 1:

    sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,

    id. ib. 14, 14, 1:

    veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,

    id. Leg. 2, 22, 58:

    timeo ut sustineas,

    id. Fam. 14, 2, 3:

    o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,

    Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;

    si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,

    Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:

    quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,

    Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:

    ut ferula caedas meritum... non vereor,

    Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —
    d.
    In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):

    me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?

    Plaut. Pers. 1, 3, 52:

    te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?

    Cic. Cat. 1, 9, 22:

    egone ut te interpellem?

    id. Tusc. 2, 18, 42:

    pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?

    id. Planc. 13, 31:

    egone ut prolis meae fundam cruorem?

    Sen. Med. 927.—
    2.
    In subject clauses, with impersonal predicates.
    a.
    With a predicate adjective.
    (α).
    With the idea of rule, duty, etc.:

    id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,

    Ter. And. 1, 1, 34:

    reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,

    Cic. Imp. Pomp. 20, 59:

    praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,

    id. Tusc. 3, 29, 73:

    ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,

    id. de Or. 2, 22, 90:

    proximum est ut doceam, etc.,

    id. N. D. 2, 29, 73:

    extremum est ut te orem, etc.,

    id. Fam. 4, 13, 7:

    ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,

    permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):

    aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?

    Plaut. Rud. 4, 7, 4:

    non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,

    id. Bacch. 1, 2, 31.—
    (β).
    In clauses expressing result and consequence:

    magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,

    that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:

    consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,

    id. Fin. 3, 20, 68. —
    (γ).
    In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):

    concedetur verum esse ut bonos boni diligant,

    Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:

    concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),

    id. ib. 5, 18:

    si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,

    Nep. Hann. 1, 1:

    de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,

    Cic. Div. 2, 31, 66:

    non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,

    id. Rosc. Am. 41, 121:

    deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,

    Sen. Ben. 4, 32, 1; so,

    rarum est ut,

    Quint. 3, 19, 3:

    quid tam inusitatum quam ut, etc.,

    Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:

    multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,

    Liv. 4, 12, 11.—
    b.
    With predicate nouns.
    (α).
    Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:

    quoniam ut aliter facias non est copia,

    Plaut. Merc. 5, 4, 30:

    Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,

    Liv. 6, 31, 7:

    vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,

    Cic. Planc. 2, 5:

    consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),

    id. Fam. 3, 3, 1:

    fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,

    ordained by fate, id. Balb. 26, 58:

    tempus est ut eamus ad forum,

    Plaut. Mil. 1, 1, 72:

    dicasque tempus maximum esse ut eat,

    id. ib. 4, 3, 9:

    primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,

    Cic. Fin. 3, 6, 20:

    ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,

    id. ib. 4, 14, 38:

    caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,

    duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,

    caput est ut, etc.,

    id. de Or. 1, 19, 87:

    fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,

    id. de Or. 2, 72, 292; so,

    ratio est ut,

    id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:

    est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,

    Caes. B. G. 4, 5.—
    (β).
    Expressing result and consequence:

    est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,

    Nep. Chabr. 3, 3.—
    c.
    With impersonal verbs.
    (α).
    Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:

    convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,

    Plaut. Am. 1, 1, 71:

    mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,

    Cic. Att. 6, 1, 14:

    placitum est ut in aprico loco considerent,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    postea mihi placuit ut, etc.,

    id. Or. 1, 34, 155:

    ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,

    id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:

    fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,

    Cic. Or. 2, 83, 338:

    potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,

    it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—

    So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:

    sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,

    id. Tusc. 2, 26, 63:

    utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,

    id. Phil. 5, 18, 49.—
    (β).
    Denoting consequence:

    ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,

    Cic. Off. 2, 3, 10:

    sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,

    Sen. Ben. 1, 11, 1:

    sequitur ut causa ponatur,

    Cic. Or. 2, 81, 331.—
    (γ).
    Est, in the meaning fit, or causa est:

    est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,

    it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:

    non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,

    there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:

    quando fuit ut quod licet non liceret?

    id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:

    jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,

    Liv. 8, 27, 3:

    cum jam in eo esset ut comprehenderetur,

    Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:

    jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,

    Liv. 2, 23, 14:

    prope est ut lamentationem exigat,

    Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:

    arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,

    Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:

    futurum est ut sapiam,

    Sen. Ep. 117, 29.—
    3.
    In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.
    a.
    With the idea of resolve, etc.:

    vicit sententia ut mitterentur coloni,

    Liv. 9, 26, 4:

    sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,

    Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—
    b.
    Of agreement:

    fide accepta ut remitterent eum,

    Liv. 24, 48, 8. —
    c.
    Of law, rule, etc.:

    praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,

    Liv. 24, 25, 10:

    senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,

    id. 35, 24, 2:

    haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,

    Cic. Clu. 14, 42:

    Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,

    Caes. B. G. 4, 1.—
    d.
    Of duty:

    jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,

    Caes. B. G. 8, 6. —
    e.
    Of purpose, inclination, etc.:

    vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,

    make you inclined, Liv. 6, 18, 9:

    causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,

    Cic. Fin. 3, 2, 8:

    confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,

    id. Font. 2, 3.—
    f.
    Of effect, result, etc.:

    fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,

    id. Pis. 32, 81:

    damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,

    Caes. B. G. 1, 4.—
    4.
    In clauses of manner, that, so that.
    a.
    With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;

    anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?

    Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—
    b.
    With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:

    ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),

    id. ib. 2, 3, 69, §

    162: eo perducam servum ut in multa liber sit,

    Sen. Ben. 3, 19, 2:

    non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,

    id. Vit. Beat. 27, 6:

    haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,

    Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:

    hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,

    id. ib. 2, 2, 27, § 65.—
    c.
    Without antecedents, so that:

    cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,

    Cic. Lael. 24, 90:

    in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,

    id. Planc. 25, 60:

    mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,

    Caes. B. G. 1, 6:

    accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,

    id. B. C. 3, 79:

    pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,

    Liv. 3, 13, 10:

    fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,

    id. 8, 17, 6:

    nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,

    Sen. Vit. Beat. 12, 1.—
    d.
    Idiomat. with non.
    (α).
    Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,

    Liv. 24, 8, 10:

    non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,

    id. 45, 25, 12:

    nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,

    Sen. Ira, 2, 7, 2:

    ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,

    id. Vit. Beat. 6, 3:

    nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,

    id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;

    neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),

    Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—
    (β).
    Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;

    rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,

    not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:

    haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,

    id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:

    benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,

    Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;

    non ut eas res causam adferrent amoris,

    Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.

    Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,

    Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:

    quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,

    Tac. Or. 10.—
    e.
    Conditional or concessive.
    (α).
    Granting that ( for argument's sake):

    quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?

    Cic. Tusc. 1, 21, 49:

    sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?

    id. N. D. 3, 16, 41:

    ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,

    id. Clu. 53, 146:

    quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,

    id. Fin. 4, 15, 40:

    quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?

    id. Div. 2, 14, 33:

    nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,

    id. Tusc. 1, 39, 94.—
    (β).
    Even if, although:

    qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,

    Cic. Phil. 12, 3, 8:

    ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,

    id. Ac. 2, 34, 108:

    ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,

    id. de Or. 2, 4, 18:

    ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,

    id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:

    qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,

    Liv. 36, 7, 20:

    neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,

    id. 21, 47, 5:

    at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?

    id. 34, 32, 13:

    ut jam Macedonia deficiat,

    id. 42, 12, 10:

    cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,

    id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:

    ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,

    Caes. B. G. 3, 9:

    ut desint vires tamen est laudanda voluntas,

    Ov. P. 3, 4, 79:

    ut dura videatur appellatio, tamen sola est,

    Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:

    quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,

    Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:

    quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,

    Cic. Fam. 10, 2, 2.—
    (γ).
    Provided that:

    ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,

    Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;

    succurram perituro, sed ut ipse non peream,

    Sen. Ben. 2, 15, 1.—
    5.
    In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.
    a.
    In gen.:

    quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?

    Plaut. Rud. 1, 4, 17:

    haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,

    Cic. Rosc. Am. 51, 149:

    intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,

    id. Verr. 1, 15, 43:

    Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,

    Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:

    id ut ne fiat, haec res sola est remedio,

    Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:

    ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),

    Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—
    b.
    Esp., after certain antecedents.
    (α).
    After id, for the purpose (ante-class.):

    id huc reverti uti me purgarem tibi,

    Plaut. Am. 3, 2, 28.—
    (β).
    After idcirco:

    idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,

    Cic. Rosc. Am. 38, 111:

    legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,

    id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—
    (γ).
    After ideo and eo:

    non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,

    Tac. H. 4, 73:

    Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,

    Cic. Fam. 16, 1, 1.—
    (δ).
    After ad eam rem, ad hoc, in hoc:

    ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?

    Cic. Rosc. Am. 52, 151:

    praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?

    Sen. Ben. 2, 17, 6:

    homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,

    id. ib. 2, 12, 2.—
    (ε).
    After ea mente, hac mente:

    navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,

    Cic. Fam. 12, 14, 1:

    hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,

    Hor. S. 1, 1, 30.—
    (ζ).
    After potius quam:

    potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,

    Liv. 6, 28, 8:

    potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,

    id. 9, 14, 8.—
    c.
    Idiomat.
    (α).
    With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:

    ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?

    to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:

    reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,

    to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:

    Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,

    to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:

    ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,

    Liv. 3, 10, 8.—
    (β).
    Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):

    satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,

    disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—
    (γ).
    Quam ut after comparatives, too much to:

    quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,

    too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:

    quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?

    id. Brut. 18, 70:

    clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,

    too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:

    potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,

    id. 25, 1, 11:

    est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,

    Sen. Ben. 2, 16, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > utei

  • 13 recht

    recht, I) nicht link: dexter (Ggstz. sinister). – die rechte Hand (die Rechte), manus dextra; auch bl. dextra: jmdm. die r. Hand geben, darreichen, alci dextram dare od. porrigere od. tendere (vgl. »Hand«): die r. Hand auf etw. geben, fidem de alqa re dextrā dare; fidem dextramque dare mit folg. Infin.: jmds. r. Hand sein (uneig.), alcis dextellam esse. – der r. Schuh, calceus oder calceamentum dextri pedis.

    II) gerade: rectus. – ein r. Winkel, angulus rectus od. quadratus.

    III) passend, in Beziehungen wie: die Schuhe sind mir r., calcei apti sunt ad pedem; calcei ad pedem apti conveniunt: das Kleid ist mir r., vestis bene sedet.

    dah. a) dem Wunsch entsprechend: gratus (angenehm). – iucundus (erfreulich). – er sagte, es wäre ihm ganz r., se non nolle dixit: wenn es dir recht ist, si tibi placet (wenn es dir gefällt); si tibi libet od. collibet (wenn es dir beliebt); si tibi commodum est (wenn es dir bequem ist). – jmdm. etw. recht machen, alci alqd probare; in vielen Beziehungen aber durch eine Wendung mit amare, z.B. bei dem Geschäft mit dem Atilius hast du es mir r. gemacht, in Atilii officio te amavi. – es allen r. machen, omnibus satis facere; omnibus probari: du kommst mir eben r., in tempore venis; opportune venis od. te mihi offers: es war mir nicht r., daß etc., aegre od. moleste tuli, quod etc.: ganz recht! schon recht! teneo! auch recte! (ich verstehe schon); sane (allerdings); ita est od. fit (es verhält sich so); ipse, ipsa, ipsum est (er, sie, es ist gerade, eben). – recht so, daß du etc., probo, quod etc.

    b) dem Rechte gemäß: rectus. – iustus (gerecht). – es ist nicht halb r., vix rectum est: es ist r. u. billig, aequum est et bonum. Adv.recte; iuste; ut par od. aequum est; ut decet. – recht handeln od. tun, recte agere. recte oder iuste facere (sofern die Wirkung des Handelns so ist, wie sie sein soll): rectum sequi (sofern man den Weg des Rechten einschlägt); ius oder ius ac fas colere (sofern man das Recht übt): es ist nicht r. von dir, daß du etc., non recte fecisti, quod etc.: es geschieht mir schon r., merito od. non iniuriā hoc mihi accĭdit od. haec mihi accĭdunt; haud indigno mihi accĭdit; iure plector.

    IV) richtig: rectus. – verus (wahr, echt, z.B. rei vocabulum). – iustus (geradeso, wie es sein soll, z.B. Maß, Größe). – häufig auch durch ipse. – es fehlt mir das r. Wort, verbum mihi deest: nicht an den r. Mann kommen, in alienas manus incĭdere (in fremde Hände geraten, von einem Brief etc.). – am r. Orte, Platze, an der r. Stelle, loco; in loco: er traf ihn nicht an der r. Stelle, am rechten Fleck (um ihn zu töten). non percussit locum: das [1927] ist nicht am r. Orte, hoc alienum est ab hoc loco: zur r. Zeit (rechtzeitig), in tempore. opportune. opportuno tempore (zur gelegenen Zeit); tempore suo. tempore ipso (zu seiner Zeit, gerade zu der Zeit, wo es nötig ist); ad tempus (im rechten Augenblick): das geht nicht mit rechten Dingen zu, dolus oder aliq ua fraus subest (es steckt ein Betrug dahinter); hoc monstri simile est (das geht nicht natürlich zu etc.): sie schreien, es gehe nicht mit r. Dingen zu, daß etc., clamant fraude fieri, quod etc.: den r. Gebrauch von etwas machen, recte od. bene od. sapienter uti alqā re. Adv.recte; vere: rite (nach dem herkömmlichen Gebrauch, z.B. deos colere). – um es r. zu sagen, ut verius dicam: etwas nicht r. verstehen, alqd non satis intellegere: wenn ich dich r. kenne, si bene te novi: wo oder wenn mir r. ist, si bene oder si recte memini.

    dah. a) rechtmäßig etc.: iustus. legitimus (rechtmäßig, gesetzmäßig, z.B. Erbe, Vater, Sohn). – naturalis (natürlich, z.B. Sohn, Vater). – iisdem parentibus oder utroque parente natus (von denselben Eltern erzeugt, z.B. Bruder, Schwester). – iustā uxore natus. iustā matre familias ortus (mit einer rechtmäßigen Gattin erzeugt, z.B. Sohn).

    b) völlig, ganz etc., in Beziehungen wie: ein Mann von ländlicher Einfalt, aber ein r. Mann, rusticanus vir, sed plane vir: eine r. Freude, magna laetitia: sich etwas Rechtes einbilden, se aliquem esse putare; magnifice de sestatuere: es wird etwas Rechtes aus ihm werden, egregius evadet. – Zuw., wenn es = eigentlich, durch ipse (z.B. das r. römische Volk, ipse populus Romanus). Adv.plane (völlig). – valde (sehr). – vehementer (stark, heftig, z.B. laetari). – satis (hinlänglich, z.B. priusPlacentiam pervenere, quam satis sciretHannibal ab Ticino profectos: und haud satis fidere alci). – ein r. großer Schmerz, plane magnus dolor: r. ordentlich od. r. tüchtig lügen, abuti libero mendacio (frischweg lügen). – nicht recht, non satis; parum (beide, z.B. procedere: u. parum constat, -ne [enklit.]... an etc.). – Sehr häufig bei Adjektiven u. Adverbien durch den Superlativ, z.B. recht töricht, stultissimus: r. oft, saepissime: r. gern, libentissime.

    V) in Übereinstimmung mit sich selbst und mit der Wahrheit, in Beziehungen wie: du hast recht, res ita est, ut dixisti; sunt ista, ut dicis; recte dicis; recte mones: Plato hat recht, wenn er sagt, daß etc., recte dicit Plato mit folg. Akk. u. Infin.: jmdm. r. geben, alci assentari: recht behalten, vincere; pervincere: darin recht behalten, daß oder daß nicht etc., tenere, ut od. ne etc. (es durchsetzen).

    deutsch-lateinisches > recht

  • 14 succurro

    succurro, currī, cursum, ere (sub u. curro), I) unter od. unten an etwas laufen, -gehen, 1) übh.: nequeat succurrere lunae corpus, Lucr. 5, 763: pagus Succusanus, quod succurrit Carinis, weil er unterhalb der Karinen hinläuft (hinliegt), Varro LL. 5, 48. – 2) übtr.: a) im allg.: licet undique omnes in me terrores periculaque impendeant omnia, succurram atque subibo, Cic. Rosc. Am. 31. – b) in die Gedanken kommen, einfallen, beifallen, ut quidque succurrit, libet scribere, Cic.: cogitanti autem (mihi) haec fere succurrebant, Cic.: multa succurrunt, quae dicerentur, Liv.: legentibus illud quoque succursurum, quod etc., Liv.: succurrit versus ille Homericus, Suet.: mit folg. Infin., et illud annotare succurrit, Plin. 7, 157: mirari succurrit, Plin. 17, 1 u. 36, 200. – alci succurrit m. folg. Acc. u. Infin., sed mihi succurrit numen non esse severum, Ov. fast. 5, 333: illud etiam mihi succurrebat, grave esse me de iudicio patris iudicare, Cic. fil. in Cic. ep. 16, 21, 6: tamen reliquias eum esse duorum exercituum ante paucos dies deletorum succurrebat (sc. iis), Liv. 25, 37, 16: neque enim scelestum portanti onus succurrit illud se caput ferre, Val. Max. 5, 3, 4: praeterea illud miror, tibi non succurrisse, unum nautam stationis perpetuae interdiu noctuque iacēre in scapha, Petron. 102, 5: alci succurrit m. folg. Fragesatz, non succurrit tibi, quam diu circum Bactra haereas? Curt. 7, 8 (34), 21. – II) helfend heraneilen, herbeieilen, zu Hilfe eilen, 1) eig., als milit. t.t.: alci (mit u. ohne auxilio), Caes., Cic. u.a.: oppido, Auct. b. Afr. – impers., si celeriter succurratur, Caes. – 2) übtr.: a) zu Hilfe kommen, beistehen, helfen, v. Pers., alci, Cic.: saluti fortunisque communibus, Cic.: impers., succurrendum est, Ter.: ut alteris (aegris) succurratur, Cels.: capillis fluentibus maxime quidem saepe radendo succurritur, Cels. – v. Lebl., ut beneficium sit incolume, quod subcurrat necessitati, Lact. 6, 18, 17: m. folg. ne u. Konj., potest hoc, quod perditurus es, multis succurrere, ne fame, siti aut nuditate moriantur, Lact. 3, 23, 6: m. folg. quo minus u. Konj., his tantis malis haec subsidia succurrebant, quo minus omnis deleretur exercitus, Caes. b.c. 3, 70, 1. – b) einem Übel abhelfen, v. Pers., dum succurrere humanis erroribus cupiunt, Lact. (vgl. Bünem. Lact. 3, 1, 8). – bes. v. Arzneimitteln gut sein für od. gegen etw., remedia similia illis, quae vicino malo saepe succurrerint, Cels.: non posse vehementi malo nisi aeque vehemens auxilium succurrere, Cels.: cannabis succurrit alvo iumentorum, Plin. – / Perf.-Form succucurrit, Not. Tir. 27, 31.

    lateinisch-deutsches > succurro

  • 15 succurro

    succurro, currī, cursum, ere (sub u. curro), I) unter od. unten an etwas laufen, -gehen, 1) übh.: nequeat succurrere lunae corpus, Lucr. 5, 763: pagus Succusanus, quod succurrit Carinis, weil er unterhalb der Karinen hinläuft (hinliegt), Varro LL. 5, 48. – 2) übtr.: a) im allg.: licet undique omnes in me terrores periculaque impendeant omnia, succurram atque subibo, Cic. Rosc. Am. 31. – b) in die Gedanken kommen, einfallen, beifallen, ut quidque succurrit, libet scribere, Cic.: cogitanti autem (mihi) haec fere succurrebant, Cic.: multa succurrunt, quae dicerentur, Liv.: legentibus illud quoque succursurum, quod etc., Liv.: succurrit versus ille Homericus, Suet.: mit folg. Infin., et illud annotare succurrit, Plin. 7, 157: mirari succurrit, Plin. 17, 1 u. 36, 200. – alci succurrit m. folg. Acc. u. Infin., sed mihi succurrit numen non esse severum, Ov. fast. 5, 333: illud etiam mihi succurrebat, grave esse me de iudicio patris iudicare, Cic. fil. in Cic. ep. 16, 21, 6: tamen reliquias eum esse duorum exercituum ante paucos dies deletorum succurrebat (sc. iis), Liv. 25, 37, 16: neque enim scelestum portanti onus succurrit illud se caput ferre, Val. Max. 5, 3, 4: praeterea illud miror, tibi non succurrisse, unum nautam stationis perpetuae interdiu noctuque iacēre in scapha, Petron. 102, 5: alci succurrit m. folg. Fragesatz, non succurrit tibi, quam diu circum Bactra hae-
    ————
    reas? Curt. 7, 8 (34), 21. – II) helfend heraneilen, herbeieilen, zu Hilfe eilen, 1) eig., als milit. t.t.: alci (mit u. ohne auxilio), Caes., Cic. u.a.: oppido, Auct. b. Afr. – impers., si celeriter succurratur, Caes. – 2) übtr.: a) zu Hilfe kommen, beistehen, helfen, v. Pers., alci, Cic.: saluti fortunisque communibus, Cic.: impers., succurrendum est, Ter.: ut alteris (aegris) succurratur, Cels.: capillis fluentibus maxime quidem saepe radendo succurritur, Cels. – v. Lebl., ut beneficium sit incolume, quod subcurrat necessitati, Lact. 6, 18, 17: m. folg. ne u. Konj., potest hoc, quod perditurus es, multis succurrere, ne fame, siti aut nuditate moriantur, Lact. 3, 23, 6: m. folg. quo minus u. Konj., his tantis malis haec subsidia succurrebant, quo minus omnis deleretur exercitus, Caes. b.c. 3, 70, 1. – b) einem Übel abhelfen, v. Pers., dum succurrere humanis erroribus cupiunt, Lact. (vgl. Bünem. Lact. 3, 1, 8). – bes. v. Arzneimitteln gut sein für od. gegen etw., remedia similia illis, quae vicino malo saepe succurrerint, Cels.: non posse vehementi malo nisi aeque vehemens auxilium succurrere, Cels.: cannabis succurrit alvo iumentorum, Plin. – Perf.- Form succucurrit, Not. Tir. 27, 31.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > succurro

  • 16 pro

    1.
    prō (archaic collat. form, posi in posimerium; cf. pono, from posino; cf. Gr. poti and pot with pros), adv. and prep. [root in Sanscr. prep. pra-, before, as in prathamas, first; Gr. pro; cf.: proteros, prôtos, etc.; Lat.: prae, prior, priscus, etc.; perh. old abl. form, of which prae is the loc. ], before, in front of; and, transf., for, with the idea of protection, substitution, or proportion.
    I.
    Adv., found only in the transf. comp. signif. (v. infra, II. B. 3.) in connection with quam and ut: pro quam and pro ut (the latter usually written in one word, prout), like prae quam and prae ut.
    * A.
    Pro quam, in proportion as, just as:

    nec satis est, pro quam largos exaestuat aestus,

    Lucr. 2, 1137. —
    B.
    Pro ut or prout, according as, in proportion, accordingly, proportionably as, just as, as (class.):

    compararat argenti bene facti, prout Thermitani hominis facultates ferebant, satis,

    Cic. Verr. 2, 2, 34, § 83:

    tuas litteras, prout res postulat, exspecto,

    id. Att. 11, 6 fin.:

    id, prout cujusque ingenium erat, interpretabantur,

    Liv. 38, 50:

    prout locus iniquus aequusve his aut illis, prout animus pugnantium est, prout numerus, varia pugnae fortuna est,

    id. 38, 40 fin. —With a corresp. ita:

    ejusque rationem ita haberi, prout haberi lege liceret,

    Cic. Phil. 5, 17, 46:

    prout sedes ipsa est, ita varia genera morborum sunt,

    Cels. 4, 4, 5:

    prout nives satiaverint, ita Nilum increscere,

    Plin. 5, 9, 10, § 51.—
    II.
    Prep. with abl. (late Lat. with acc.:

    PRO SALVTEM SVAM,

    Inscr. Grut. 4, 12; 46, 9; Inscr. Orell. 2360), before, in front of.
    A.
    Lit., of place:

    sedens pro aede Castoris,

    Cic. Phil. 3, 11, 27:

    praesidia, quae pro templis cernitis,

    id. Mil. 1, 2:

    ii qui pro portis castrorum in statione erant,

    Caes. B. G. 4, 32:

    pro castris copias habere,

    id. ib. 7, 66:

    pro castris dimicare,

    id. ib. 5, 16:

    pro oppido,

    id. ib. 7, 71:

    pro opere consistere,

    Sall. J. 92, 9:

    castra pro moenibus locata,

    Liv. 2, 53; 4, 17:

    pro muro,

    id. 30, 10:

    pro castris explicare aciem,

    id. 6, 23:

    pro vallo,

    Plin. 2, 37, 37, § 101; Vell. 2, 19, 1.—With verbs of motion:

    Caesar pro castris suas copias produxit,

    before the camp, Caes. B. G. 1, 48:

    hasce tabulas hic ibidem pro pedibus tuis obicito,

    before your feet, App. Mag. p. 337, 36; id. M. 4, p. 155, 2.—
    2.
    In partic., with the accessory idea of presence on the front part, on the edge or brink of a place, on or in the front of, often to be translated by a simple on or in:

    pro censu classis iuniorum, Serv. Tullius cum dixit, accipi debet in censu, ut ait M. Varro, sicuti pro aede Castoris, pro tribunali, pro testimonio,

    Fest. p. 246 Müll.; cf.: pro significat in, ut pro rostris, pro aede, pro tribunali, Paul. ex Fest. p. 228 Müll.; and:

    pro sententia ac si dicatur in sententiā, ut pro rostris id est in rostris,

    id. p. 226 Müll.: hac re pro suggestu pronunciata, qs. standing on the front part of the tribune, or, as we would say, on the tribune, Caes. B. G. 6, 3: pro tribunali cum aliquid ageretur, was transacted before or at my tribunal, Cic. Fam. 3, 8, 21; so,

    pro tribunali,

    id. Pis. 5, 11; id. Sest. 15, 34: pro contione, before the assembled army; and, in gen., before the assembly:

    laudatus pro contione Jugurtha,

    Sall. J. 8, 2; cf. Curt. 9, 1, 1:

    pro contione laudibus legati militumque tollere animos,

    Liv. 7, 7:

    fortes viros pro contione donantis,

    Curt. 10, 5, 10:

    pro contione litteras recitare,

    id. 4, 10, 16; Liv. 38, 23 fin.:

    pro contione palam utrumque temptavit,

    Suet. Vesp. 7; Tac. A. 3, 9; Front. Strat. 1, 11, 3: [p. 1448] 4, 5, 11; cf.:

    pro comitio,

    Suet. Aug. 43:

    uti pro consilio imperatum erat,

    in the council, Sall. J. 29, 6; cf.:

    supplicatio in triduum pro collegio decemvirūm imperata fuit,

    Liv. 38, 36:

    pontifices pro collegio decrevisse,

    Gell. 11, 3, 2:

    pro collegio pronuntiare,

    Liv. 4, 26, 9:

    suas simultates pro magistratu exercere,

    id. 39, 5:

    pro munimentis castelli manipulos explicat,

    before, on the fortifications, Tac. A. 2, 80; 12, 33: stabat pro litore diversa acies, in front of or upon the shore, id. ib. 14, 30:

    legionem pro ripā componere,

    id. ib. 12, 29:

    velamenta et infulas pro muris ostentant,

    in front of, from the walls, Tac. H. 3, 31; so,

    pro muris,

    id. A. 2, 81:

    ad hoc mulieres puerique pro tectis aedificiorum saxa et alia, quae locus praebebat, certatim mittere,

    standing on the edge of the roofs, from the roofs, Sall. J. 67, 1 Kritz.—
    B.
    Transf.
    1.
    To signify a standing before or in front of, for defence or protection; hence an acting for, in behalf of, in favor of, for the benefit of, on the side of (opp. contra, adversum):

    veri inveniendi causā contra omnia dici oportere et pro omnibus,

    Cic. Ac. 2, 18, 60; cf.:

    hoc non modo non pro me, sed contra me est potius,

    id. de Or. 3, 20, 75:

    partim nihil contra Habitum valere, partim etiam pro hoc esse,

    id. Clu. 32, 88:

    difficillimum videtur quod dixi, pro ipsis esse quibus eveniunt ista, quae horremus ac tremimus,

    Sen. Prov. 3, 2:

    haec cum contra legem proque lege dicta essent,

    Liv. 34, 8: pro Romano populo armis certare, Enn. ap. Non. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.); cf.: pro vostrā vitā morti occumbant, id. ap. Serv. ad Verg. A. 2, 62 (Trag. v. 176 Vahl.): quae ego pro re publica fecissem, Cato ap. Front. p. 149:

    nihil ab eo praetermissum est, quod aut pro re publicā conquerendum fuit, aut pro eā disputandum,

    Cic. Sest. 2, 3:

    omnia me semper pro amicorum periculis, nihil umquam pro me ipso deprecatum,

    id. de Or. 2, 49, 201:

    convenit dimicare pro legibus, pro libertate, pro patriā,

    id. Tusc. 4, 19, 43:

    dulce et decorum est pro patriā mori,

    Hor. C. 3, 2, 13; cf. id. ib. 3, 19, 2:

    pro sollicitis non tacitus reis,

    id. ib. 4, 1, 14:

    spondere levi pro paupere,

    id. A. P. 423:

    urbes, quae viris aut loco pro hostibus et advorsum se opportunissumae erant,

    Sall. J. 88, 4:

    nec aliud adversus validissimas gentes pro nobis utilius, quam, etc.,

    Tac. Agr. 12:

    et locus pro vobis et nox erit, Liv 9, 24, 8: et loca sua et genus pugnae pro hoste fuere,

    id. 39, 30, 3:

    pro Corbulone aetas, patrius mos... erant: contra, etc.,

    Tac. A. 3, 31; id. H. 4, 78; Curt. 4, 14, 16.—
    2.
    With the notion of replacement or substitution, in the place of, instead of, for.
    a.
    In gen.: numquam ego argentum pro vino congiario... disdidi, Cato ap. Front. p. 149:

    ego ibo pro te, si tibi non libet,

    Plaut. Most. 5, 2, 10:

    ego pro te molam,

    Ter. And. 1, 2, 29; Cic. Leg. 2, 5, 13:

    mutata (ea dico), in quibus pro verbo proprio subicitur aliud... ut cum minutum dicimus animum pro parvo, etc.,

    id. Or. 27, 92 sq.; cf.:

    libenter etiam copulando verba jungebant, ut sodes pro si audes, sis pro si vis... ain' pro aisne, nequire pro non quire, malle pro magis velle, nolle pro non velle. Dein etiam saepe et exin pro deinde et exinde dicimus,

    id. ib. 45, 154:

    pro vitulā statuis dulcem Aulide natam, Hor S. 2, 3, 199: pro bene sano Ac non incauto fictum astutumque vocamus,

    id. ib. 1, 3, 61; cf. Suet. Caes. 70:

    pro ope ferendā sociis pergit ipse ire, etc.,

    Liv. 23, 28, 11 Weissenb. ad loc.; Zumpt, Gram. § 667; cf.:

    pro eo, ut ipsi ex alieno agro raperent, suas terras, etc.,

    Liv. 22, 1, 2.—
    b.
    Esp. freq. in connection with the title of any officer, to denote his substitute' pro consule, pro praetore, pro quaestore, pro magistro, etc. (afterwards joined into one word, as proconsul, propraetor, proquaestor, promagister, etc.), proconsul, proprœtor, proquœstor, vice-director:

    cum pro consule in Ciliciam proficiscens Athenas venissem,

    Cic. de Or. 1, 18, 82; cf.:

    cum L. Philippus pro consulibus eum se mittere dixit, non pro consule,

    instead of the consuls, not as proconsul, id. Phil. 11, 8, 18:

    nec pro praetore, Caesarem (vocat),

    id. ib. 13, 10, 22; Liv. 35, 1. cum Alexandriae pro quaestore essem, Cic. Ac. 2, 4, 11' cf.:

    litteris Q. Caepionis Bruti pro consule... Q. Hortensii pro consule opera, etc.,

    id. Phil. 10, 11, 26: P. Terentius operas in portu et scripturā Asiae pro magistro dedit, id. Att. 11, 10, 1; cf. id. Verr. 2, 2, 70, § 169; id. Fam. 13, 65, 1; see also the words proconsul, promagister, propraetor, proquaestor, etc.—
    c.
    So of price, penalty, etc., in exchange, in return for:

    tres minas pro istis duobus dedi,

    Plaut. Most. 3, 2, 138; id. Aul. 3, 3, 8:

    pro hujus peccatis ego supplicium sufferam,

    Ter. And. 5, 3, 17:

    dimidium ejus quod pactus esset, pro carmine daturum,

    Cic. de Or. 2, 86, 351:

    pro vitā hominis nisi hominis vita reddatur, non posse deorum inmortalium numen placari,

    Caes. B. G. 6, 16:

    id pro immolatis in foro Tarquiniensium Romanis poenae hostibus redditum,

    Liv. 7, 19, 3:

    vos, pro paternis sceleribus, poenas date,

    Sen. Med. 925; Lact. 2, 7, 21:

    pro crimine poenas,

    Ov. Ib. 621.—
    3.
    Pro is also frequently used to denote the viewing, judging, considering, representing of a thing as something, for, the same as, just as, as:

    pro sano loqueris, quom me appellas nomine,

    Plaut. Men. 2, 2, 24:

    sese ducit pro adulescentulo,

    id. Stich. 3, 1, 65; id. Cist. 1, 3, 24:

    hunc Eduxi a parvulo, habui, amavi pro meo,

    as my own, Ter. Ad. 1, 1, 23:

    Cato ille noster qui mihi unus est pro centum milibus,

    whose voice I regard as equal to that of thousands, Cic. Att. 2, 5, 1:

    Siciliam nobis non pro penariā cellā, sed pro aerario fuisse,

    id. Verr. 2, 2, 2, § 5:

    P. Sestio pro occiso relictus est,

    id. Sest. 38, 81; Caes. B. G. 3, 109:

    cum pro damnato mortuoque esset,

    as good as condemned and dead, Cic. Verr. 2, 4, 15, § 33:

    summa ratio, quae sapientibus pro necessitate est,

    Plin. Ep. 1, 12, 3:

    negotia pro solatiis accipiens,

    Tac. A. 4, 13:

    consuli pro hostibus esse,

    Liv. 43, 5, 4:

    adeo incredibilis visa res, ut non pro vano modo, sed vix pro sano nuncius audiretur,

    as a boaster, Liv. 39, 49: quoniam de adventu Caesaris pro certo habebamus, to consider as certain, Mat. ap. Cic. Att. 9, 15, 6 et saep.; v. certus.—
    4.
    Esp. in certain phrases: pro eo, for the same thing, as just the same:

    ut si a Caesare, quod speramus, impetrarimus, tuo beneficio nos id consecutos esse judicemus: sin minus, pro eo tantum id habeamus, cum a te data sit opera, ut impetraremus,

    Cic. Fam. 13, 7, 5.—With the particles of comparison: atque ( ac), ac si, quasi, just the same as, even as, as though: pro eo ac debui, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 1:

    pro eo ac si concessum sit,

    Cic. Inv. 1, 32, 54:

    pro eo est atque si adhibitus non esset,

    Dig. 28, 1, 22:

    pro eo erit quasi ne legatum quidem sit,

    ib. 30, 1, 38: pro eo quod, for the reason that, because:

    pro eo quod ejus nomen erat magnā apud omnes gloriā,

    Cic. de Or. 2, 18, 75: pro eo quod pluribus verbis vos quam volui fatigavi, veniam a vobis petitam velim, Liv 38, 49 fin.
    5.
    On account of, for the sake of:

    dolor pro patriā,

    Cic. Fin. 1, 7, 24:

    tumultus pro recuperandā re publicā,

    id. Brut. 90, 311 dub. (B. and K. omit pro):

    dedit pro corpore nummos, i. e. to rescue his person,

    Hor. S. 1, 2, 43:

    aliquem amare pro ejus eximiā suavitate,

    Cic. de Or 1, 55, 234:

    pro quibus meritis quanto opere dilectus sit,

    Suet. Aug. 57:

    cum pro incolumitate principis vota susceperunt,

    Tac. A. 4, 17:

    pro bono (= bene),

    Sall. J. 22, 4.—
    6.
    Pro is used in its most general sense in stating the relation between two objects or actions, in proportion, in comparison with, according to or as, conformably to, by virtue of, for, etc.:

    meus pater nunc pro hujus verbis recte et sapienter facit,

    according to his story, Plaut. Am. 1, 1, 133:

    tu pro oratione nec vir nec mulier mihi's,

    id. Rud. 4, 4, 71: pro viribus tacere ac fabulari, according to one's ability, Enn. ap. Non. 475, 4 (Trag. v. 181 Vahl.):

    facere certum'st pro copiā ac sapientiā,

    Plaut. Merc. 3, 1, 8:

    agere pro viribus,

    Cic. Sen. 9, 27:

    aliquem pro dignitate laudare,

    id. Rosc. Am. 12, 33:

    proelium atrocius quam pro numero pugnantium fuit,

    Liv. 21, 29: pro imperio, by virtue of his office or authority:

    quia pro imperio palam interfici non poterat,

    Liv. 1, 51, 2; hence, imperatively, dictatorially, summarily:

    nec illum ipsum submovere pro imperio posse more majorum,

    id. 2, 56, 12 ' hem! satis pro imperio, quisquis es, Ter. Phorm. 1, 4, 18:

    pro tuā prudentiā,

    Cic. Fam. 4, 10, 2; 11, 12, 2:

    cum in eam rationem pro suo quisque sensu ac dolore loqueretur,

    id. Verr. 2, 1, 27, § 69:

    quibus aliquid opis fortasse ego pro meā, tu pro tuā, pro suā quisque parte ferre potuisset,

    id. Fam. 15, 15, 3: pro virili parte, according to one's ability, id. Sest. 66, 138; Liv. praef. 2; Ov. Tr. 5, 11, 23. —Esp. freq.: pro ratā parte and pro ratā, in proportion, proportionably; v. ratus:

    pro se quisque,

    each according to his ability, each one for himself, Cic. Off. 3, 14, 58; Caes. B. G. 2, 25; Verg. A. 12, 552 et saep.:

    pro tempore et pro re,

    according to time and circumstances, Caes. B. G. 5, 8:

    pro facultatibus,

    Nep. Epam. 3, 5.—Pro eo, quantum, or ut, in proportion to, as, according to, according as:

    eāque pro eo, quantum in quoque sit ponderis, esse aestimanda,

    Cic. Fin. 4, 21, 58:

    equidem pro eo, quanti te facio, quicquid feceris, approbabo,

    id. Fam. 3, 3, 2: tamen pro eo ut temporis difficultas tulit, etc., L. Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.
    In composition the o is long in some words, in others short (through the influence of the Gr.
    pro-): prōdeo, prŏfiteor; and even in words borrowed from the Greek, as prōlogus.—Its signification has reference either to place, before, forwards; or to protection, for; procedo, procurro, profanus; procuro, propugno, prosum, protego.
    2.
    prō (less correctly prōh), interj., an exclamation of wonder or lamentation, O! Ah! Alas! (class.).
    (α).
    With nom.:

    proh! bonae frugi hominem te jam pridem esse arbitror,

    Plaut. Cas. 2, 4, 4: pro Juppiter! Enn. ap. Varr L. L. 7, § 12 Müll. (Trag. v 225 Vahl.); Ter. And. 4, 3, 17; id. Eun. 3, 5, 2; id. Ad. 1, 2, 31; cf.:

    pro supreme Juppiter,

    id. ib. 2, 1, 42:

    pro Juppiter, Hominis stultitiam!

    id. ib. 3, 3, 12:

    pro di immortales,

    id. ib. 3, 4, 1; cf.: pro, dii immortales: Cic. Imp. Pomp. 12, 33:

    pro curia inversique mores!

    Hor. C. 3, 5, 7:

    pro scelus,

    Mart. 2, 46, 8.—
    (β).
    Parenthet.:

    pro, quanta potentia regni Est, Venus alma, tui,

    Ov. M. 13, 758:

    et mea, pro! nullo pondere verba cadunt,

    id. H. 3, 98:

    tantum, pro! degeneramus a patribus,

    Liv. 22, 14, 6; Curt. 4, 16, 10.—
    (γ).
    With acc.: pro divom fidem! Enn. ap. Don. ad. Ter. Phorm. 2, 2, 25 (Sat. v. 30 Vahl.); Ter. Ad. 4, 7, 28; cf.:

    pro deum atque hominum fidem!

    id. And. 1, 5, 2; 11; id. Heaut. 1, 1, 9; Cic. Tusc. 5, 16, 48;

    instead of which, ellipt.: pro deum immortalium!

    Ter. Phorm. 2, 3, 4:

    pro deum atque hominum,

    id. Hec. 2, 1, 1:

    pro fidem deum! facinus foedum,

    id. Eun. 5, 4, 21.—
    (δ).
    With gen.: pro malae tractationis! Tert. Poen. fin.

    Lewis & Short latin dictionary > pro

  • 17 Liber

    1.
    līber, ĕra, ĕrum (old form, loebesum et loebertatem antiqui dicebant liberum et libertatem. Ita Graeci loibên et leibein, Paul. ex Fest. p. 121 Müll.; cf. 2. Liber), adj. [Gr. root liph-, liptô, to desire; cf. Sanscr. lub-dhas, desirous; Lat. libet, libido], that acts according to his own will and pleasure, is his own master; free, unrestricted, unrestrained, unimpeded, unshackled; independent, frank, open, bold (opp. servus, servilis).
    I.
    In gen.; constr. absol., with ab, the abl., and poet. also with gen.
    (α).
    Absol.:

    dictum est ab eruditissimis viris, nisi sapientem liberum esse neminem. Quid est enim libertas? Potestas vivendi ut velis,

    Cic. Par. 5, 1, 33:

    an ille mihi liber, cui mulier imperat, cui leges imponit, praescribit, jubet, vetat? etc.,

    id. ib. 5, 2, 36:

    ad scribendi licentiam liber,

    id. N. D. 1, 44, 123:

    agri immunes ac liberi,

    Cic. Verr. 2, 2, 69, § 166:

    integro animo ac libero causam defendere,

    unprejudiced, unbiased, id. Sull. 31, 86:

    liberi ad causas solutique veniebant,

    not under obligations, not bribed, id. Verr. 2, 2, 78 § 192; cf.:

    libera lingua,

    Plaut. Cist. 1, 2, 9:

    cor liberum,

    id. Ep. 1, 2, 43:

    vocem liberam mittere adversus aliquem,

    Liv. 35, 32, 6:

    libera verba animi proferre,

    Juv. 4, 90: judicium [p. 1057] audientium relinquere integrum ac liberum, Cic. Div. 2, 72, 150:

    aliquid respuere ingenuo liberoque fastidio,

    id. Brut. 67, 236:

    libero tempore, cum soluta nobis est eligendi optio,

    id. Fin. 1, 10, 33:

    tibi uni vexatio direptioque sociorum impunita fuit ac libera,

    id. Cat. 1, 7, 18:

    pars quaestionum vaga et libera et late patens,

    id. de Or. 2, 16, 67:

    liberum arbitrium eis populo Romano permittente,

    Liv. 31, 11 fin.; cf. id. 37, 1, 5:

    mandata,

    full powers, unlimited authority, id. 37, 56; 38, 8:

    fenus,

    unlimited, id. 35, 7: custodia, free custody (i. e. confinement to a house or to a town), id. 24, 45; Vell. 1, 11, 1;

    v. custodia, II.: legatio, v. legatio: suffragia,

    the right of voting freely, Juv. 8, 211:

    locus,

    free from intruders, undisturbed, secure, Plaut. Poen. 1, 1, 49; 3, 2, 25; id. Cas. 3, 2, 4: aedes, a free house, free dwelling (assigned to the use of ambassadors of friendly nations during their stay in Rome), Liv. 30, 17 fin.; 35, 23; 42, 6:

    lectulus,

    i. e. not shared with a wife, Cic. Att. 14, 13, 5: toga ( poet. for virilis toga), a man's (prop. of one who is his own master), Ov. F. 3, 771:

    vestis,

    id. ib. 3, 777:

    libera omnia sibi servare,

    to reserve to one's self full liberty, Plin. Ep. 1, 5.— Comp.:

    hoc liberiores et solutiores sumus, quod, etc.,

    Cic. Ac. 2, 3, 8:

    est finitimus oratori poëta, numeris astrictior paulo, verborum licentia liberior,

    id. de Or. 1, 16, 70:

    liberiores litterae,

    id. Att. 1, 13, 1:

    amicitia remissior esse debet et liberior et dulcior,

    freer, more unrestrained, more cheerful, id. Lael. 18 fin.:

    paulo liberior sententia,

    Quint. 4, 2, 121:

    liberior in utramque partem disputatio,

    id. 7, 2, 14:

    fusiores liberioresque numeri,

    id. 9, 4, 130:

    officia liberiora plenioraque,

    id. 6, 1, 9:

    (flumina) campo recepta Liberioris aquae,

    freer, less impeded, Ov. M. 1, 41; cf.:

    (Tiberinus) campo liberiore natat,

    freer, opener, id. F. 4, 292:

    liberiore frui caelo,

    freer, opener, id. M. 15, 301.— Sup.:

    liberrimum hominum genus, comici veteres tradunt, etc.,

    the frankest, most free-spoken, Quint. 12, 2, 22; cf.:

    liberrime Lolli,

    most frank, most ingenuous, Hor. Ep. 1, 18, 1:

    indignatio,

    id. Epod. 4, 10.—
    (β).
    Free or exempt from, void of; with ab:

    Mamertini vacui, expertes, soluti ac liberi fuerunt ab omni sumptu, molestia, munere,

    Cic. Verr. 2, 4, 10, § 23; cf.:

    (consul) solutus a cupiditatibus, liber a delictis,

    id. Agr. 1, 9, 27:

    ab observando homine perverso liber,

    id. Att. 1, 13, 2:

    liber a tali irrisione Socrates, liber Aristo Chius,

    id. Ac. 2, 39, 123:

    ab omni animi perturbatione liber,

    id. Off. 1, 20, 67; id. N. D. 2, 21, 55:

    loca abdita et ab arbitris libera,

    id. Att. 15, 16, B:

    libera a ferro crura,

    Ov. P. 1, 6, 32:

    animus liber a partibus rei publicae,

    Sall. C. 4.—
    (γ).
    With abl.:

    animus omni liber curā et angore,

    free from, without, Cic. Fin. 1, 15:

    animus religione,

    Liv. 2, 36:

    animus cogitationibus aliis,

    Quint. 11, 2, 35:

    mens omnibus vitiis,

    id. 12, 1, 4; cf.:

    liberis odio et gratia mentibus,

    id. 5, 11, 37:

    omni liber metu,

    Liv. 7, 34:

    liber invidia,

    Quint. 12, 11, 7:

    equus carcere,

    Ov. Am. 2, 9, 20.—
    (δ).
    With gen. ( poet.):

    liber laborum,

    Hor. A. P. 212:

    fati gens Lydia,

    Verg. A. 10, 154:

    curarum,

    Luc. 4, 384. — Comp.:

    liberior campi,

    having a wider space, Stat. S. 4, 2, 24.—
    (ε).
    Liberum est, with subject-clause:

    quam (opinionem) sequi magis probantibus liberum est,

    it is free, permitted, allowable, Quint. 6, 3, 112; Plin. Ep. 1, 8:

    dies eligere certos liberum erat,

    Plin. 30, 2, 6, § 16.—So in abl. absol.:

    libero, quid firmaret mutaretve,

    Tac. A. 3, 60.
    II.
    In partic.
    A.
    Free, in a social point of view, not a slave (opp. servus;

    also to ingenuus): neque vendendam censes quae libera est,

    Ter. Ad. 2, 1, 40; cf. id. ib. v. 28:

    dis habeo gratiam quom aliquot affuerunt liberae, because slaves were not permitted to testify,

    id. And. 4, 4, 32; opp. ingenuus, free-born:

    quid ea? ingenuan' an festucā facta e servā liberast?

    Plaut. Mil. 1, 1, 14:

    in jure civili, qui est matre liberā, liber est,

    Cic. N. D. 3, 18, 45; id. Caecin. 36, 96:

    si neque censu, neque vindictā, nec testamento liber factus est (servus), non est liber,

    id. Top. 2, 10:

    quae (assentatio) non modo amico, sed ne libero quidem digna est,

    of a freeman, id. Lael. 24, 89; Quint. 11, 1, 43:

    liberorum hominum alii ingenui sunt, alii libertini,

    Gai. Inst. 1, 10; cf. sqq.: ex ancilla et libero jure gentium servus nascitur, id. ib. 1, 82; cf. § 85; Paul. Sent. 2, 24, 1 sqq.—
    B.
    Free, in a political point of view;

    said both of a people not under monarchical rule and of one not in subjection to another people,

    Cic. Rep. 1, 32, 48; cf.:

    ut ex nimia potentia principum oritur interitus principum, sic hunc nimis liberum populum libertas ipsa servitute afficit,

    id. ib. 1, 44, 68:

    liber populus,

    id. ib. 3, 34, 46:

    (Demaratus) vir liber ac fortis,

    democratic, republican, fond of liberty, id. ib. 2, 19, 34:

    civitates liberae atque immunes,

    free from service, Liv. 37, 55:

    provinciae civitatesque liberae,

    Suet. Vesp. 8:

    libera ac foederata oppida,

    id. Calig. 3:

    Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit,

    Juv. 8, 244.—
    C.
    In a bad sense, esp. with reference to sensual pleasure, unbridled, unchecked, unrestrained, licentious:

    quam liber harum rerum multarum siet (Juppiter),

    Plaut. Am. prol. 105:

    adulescens imprudens et liber,

    Ter. Eun. 3, 1, 40; cf.:

    sit adulescentia liberior,

    somewhat freer, Cic. Cael. 18, 42:

    amores soluti et liberi,

    id. Rep. 4, 4, 4:

    consuetudo peccandi,

    id. Verr. 2, 3, 76, § 177.—Hence, adv.: lībĕrē, freely, unrestrictedly, without let or hinderance; frankly, openly, boldly:

    qui nihil dicit, nihil facit, nihil cogitat denique, nisi libenter ac libere,

    Cic. Par. 5, 1, 34:

    animus somno relaxatus solute movetur et libere,

    id. Div. 2, 48, 100:

    respirare,

    id. Quint. 11, 39:

    constanter et libere (me gessi),

    id. Att. 4, 16, 9:

    consilium dare,

    id. Lael. 13, 44:

    aliquid magis accusatorie quam libere dixisse,

    id. Verr. 2, 2, 72, § 176:

    omnia libere fingimus et impune,

    Quint. 6, 1, 43:

    ut ingredi libere (oratio), non ut licenter videatur errare,

    Cic. Or. 23, 77.— Comp.:

    liberius vivendi fuit potestas,

    Ter. And. 1, 1, 23:

    loqui,

    Cic. Planc. 13, 33:

    fortius liberiusque defendere,

    Quint. 12, 1, 21:

    liberius si Dixero quid,

    Hor. S. 1, 4, 103:

    maledicere,

    id. ib. 2, 8, 37:

    longius et liberius exseritur digitus,

    Quint. 11, 3, 92; cf. id. 11, 3, 97:

    ipsaque tellus Omnia liberius, nullo poscente, ferebat,

    freely, of itself, spontaneously, Verg. G. 1, 127.
    2.
    līber, ĕri ( gen. plur. liberūm, Att. ap. Cic. Tusc. 3, 9; Turp. ap. Non. 495, 26; Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40; 2, 1, 30, § 77; Tac. A. 2, 38; 3, 25 saep.; cf. Cic. Or. 46, 155;

    but also: liberorum,

    Cic. Verr. 2, 1, 30, § 76; 2, 5, 42, § 109), m. [1. liber], a child.
    I.
    Sing. (post-class. and rare):

    si quis maximam portionem libero relinquat,

    Cod. Just. 3, 28, 33; 5, 9, 8 fin.; Quint. Decl. 2, 8.—
    II.
    Plur., children (freq.; but in class. Lat. only of children with reference to their parents: pueri = children in general, as younger than adulescentes; cf. Krebs, Antibarb. p. 657 sq.).
    A.
    Lit.: liberorum genus, Enn. ap. Cic. Or. 46, 155 (Trag. v. 347 Vahl.): liberorum sibi quaesendum gratia, id. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):

    cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    eum ex C. Fadii filiā liberos habuisse,

    id. ib. 16, 11, 1:

    liberos procreare,

    id. Tusc. 5, 37, 109:

    suscipere liberos,

    id. Verr. 2, 3, 69, § 161:

    per liberos te precor,

    Hor. Epod. 5, 5:

    dulces,

    id. ib. 2, 40:

    parvuli,

    Quint. 2, 15, 8;

    opp. parentes,

    id. 11, 1, 82; 3, 7, 18; 26; 6, 1, 18; 6, 5 al.: mater quae liberos, quasi oculos (amisit), orba est, Sulp. ap. Paul. ex Fest. p. 182 Müll.: jus trium liberorum, under the emperors, a privilege enjoyed by those who had three legitimate children (it consisted in the permission to fill a public office before one's twenty-fifth year, and in freedom from personal burdens); this privilege was sometimes also bestowed on those who had fewer than three children, or even none at all; also of one child:

    non est sine liberis, cui vel unus filius unave filia est,

    Dig. 50, 16, 148; Plaut. Aul. 4, 10, 6; Ter. Hec. 2, 1, 15; id. Heaut. 1, 1, 99; id. And. 5, 3, 20; Cic. Phil. 1, 1, 2; id. de Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 1, 15, § 40; ib. 30, § 76 Zumpt; cf. also Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

    neque ejus legendam filiam (virginem Vestalem)... qui liberos tres haberet,

    Gell. 1, 12, 8:

    uxores duxerant, ex quibus plerique liberos habebant,

    Caes. B. C. 3, 110, 2.—Of grandchildren and great-grandchildren:

    liberorum appellatione nepotes et pronepotes ceterique qui ex his descendunt, continentur,

    Dig. 50, 16, 220; cf.:

    liberi usque ad trinepotem, ultra hos posteriores vocantur,

    ib. 38, 10, 10, § 7:

    habitus sis in liberum loco,

    Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40.—
    2.
    Esp.
    (α).
    Of sons (opp. daughters):

    procreavit liberos septem totidemque filias,

    Hyg. Fab. 9.—
    (β).
    Of children in gen. = pueri:

    praecepta Chrysippi de liberorum educatione,

    Quint. 1, 11, 17; cf.: Catus aut de liberis educandis, the title of a book by Varro, v. Gell. 4, 19, 2; Macr. S. 3, 6, 5.—
    B.
    Transf., of animals, young:

    liberis orbas oves,

    Plaut. Capt. 4, 2, 38.—Comically:

    quaerunt litterae hae sibi liberos: alia aliam scandit,

    Plaut. Ps. 1, 1, 23.
    3.
    Līber, ĕri (Sabine collat. form, loebasius, acc. to Serv. Verg. G. 1, 7; cf. 1. liber, and libertas init.), m. [Gr. leibô, to pour; loibê, a drink - offering; Lat. libare], an old Italian deity, who presided over planting and fructification; afterwards identified with the Greek Bacchus:

    hunc dico Liberum Semelā natum, non eum, quem nostri majores auguste sancteque Liberum cum Cerere et Libera consecraverunt. Sed quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera: quod in Libera servant, in Libero non item,

    Cic. N. D. 2, 24, 62; cf. Serv. Verg. G. 1, 5; Cic. Leg. 2, 8, 19:

    tertio (invocabo) Cererem et Liberum, quod horum fructus maxime necessarii ad victum: ab his enim cibus et potio venit e fundo,

    Varr. R. R. 1, 1, 5:

    Liber et alma Ceres,

    Verg. G. 1, 7:

    ex aede Liberi,

    Cic. Verr. 2, 4, 57, § 128;

    in a pun with 1. liber,

    Plaut. Capt. 3, 4, 46; cf. id. Curc. 1, 2, 21; id. Stich. 5, 4, 17; so in a pun with liber, free:

    quiaque adeo me complevi flore Liberi, Magis libera uti lingua collibitum est mihi,

    Plaut. Cist. 1, 2, 8; cf.:

    salve, anime mi, lepos Liberi, ut veteris ego sum cupida, etc.,

    id. Curc. 1, 2, 3.— Connected with pater:

    sic factum, ut Libero patri repertori vitis hirci immolarentur,

    Varr. R. R. 1, 2, 19:

    Romulus et Liber pater,

    Hor. Ep. 2, 1, 5:

    per vestigia Liberi patris,

    Plin. 4, 10, 17, § 39:

    patre favente Libero fetis palmitibus,

    Col. 3, 21, 3:

    Libero patri in monte res divina celebratur,

    Macr. S. 1, 18, 4.—
    B.
    Meton., wine:

    illud, quod erat a deo donatum, nomine ipsius dei nuncupabant: ut cum fruges Cererem appellamus, vinum autem Liberum: ex quo illud Terentii (Eun. 4, 5, 6): sine Cerere et Libero friget Venus,

    Cic. N. D. 2, 23, 60:

    Liberum et Cererem pro vino et pane,

    Quint. 8, 6, 24; cf. also Plaut. Curc. 1, 2, 4 supra:

    sed pressum Calibus ducere Liberum Si gestis, etc.,

    Hor. C. 4, 12, 14:

    condita cum verax aperit praecordia Liber,

    id. S. 1, 4, 89.
    4.
    lĭber, bri, m. [Gr. lepein, to peel; lepos, lepis; cf. lobos], the inner bark or rind of a tree.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    obducuntur libro aut cortice trunci,

    Cic. N. D. 2, 47, 120:

    colligatae libris (arundines),

    Varr. R. R. 1, 8, 4:

    udoque docent (germen) inolescere libro,

    Verg. G. 2, 77:

    natam libro et silvestri subere clausam,

    id. A. 11, 554; id. E. 10, 67:

    quam denso fascia libro,

    Juv. 6, 263.—
    B.
    Esp., because the ancients used the bark or rind of trees to write upon; usually the thin rind of the Egyptian papyrus, on which the books of the Greeks and Romans were usually written (v. Dict. of Antiq. p. 587 sq.):

    antea non fuisse chartarum usum. In palmarum foliis primo scriptitatum, dein quarundam arborum libris,

    Plin. 13, 11, 21, § 69.—Hence,
    II.
    Transf.
    A.
    Paper, parchment, or rolls of any substance used to write upon (cf.:

    charta, membrana): quasi quom in libro scribuntur calamo litterae,

    Plaut. Ps. 1, 5, 131.—
    B.
    Most freq. a book, work, treatise:

    Demetrii liber de concordia,

    Cic. Att. 8, 12, 6:

    quas (sententias) hoc libro exposui,

    id. Lael. 1, 3; cf. id. ib. 1, 5:

    dixi in eo libro, quem de rebus rusticis scripsi,

    id. de Sen. 15, 54:

    libros pervolutare,

    id. Att. 5, 12, 2:

    evolvere,

    id. Tusc. 1, 11, 24:

    volvere,

    id. Brut. 87, 298:

    legere,

    id. Fam. 6, 6, 8:

    edere,

    id. Fat. 1, 1:

    libri confectio,

    id. de Sen. 1, 1:

    tempus ad libros vacuum,

    id. Rep. 1, 9, 14:

    cujus (Platonis) in libris,

    id. ib. 1, 10, 16:

    in Graecorum libris,

    id. ib. 2, 11, 21:

    librum, si malus est, nequeo laudare,

    Juv. 3, 41:

    actorum libri,

    the official gazette, id. 9, 84; cf. 2, 136; and v. Dict. Antiq. s. v. Acta.—
    C.
    In partic.
    1.
    A division of a work a look:

    tres libri perfecti sunt de Natura Deorum,

    Cic. Div. 2, 1, 3:

    hi tres libri (de Officiis),

    id. Off. 3, 33, 121:

    sermo in novem libros distributus,

    id. Q. Fr. 3, 5, 1:

    dictum est in libro superiore,

    id. Off. 2, 13, 43 [p. 1058] sicut superiore libro continetur, Quint. 11, 1, 1:

    versus de libro Ennii annali sexto,

    id. 6, 3, 86:

    liber primus, secundus, tertius, etc.,

    id. 8, 1, 2; 10, 2, 20; 11, 1, 4 al. —Sometimes, in this latter case, liber is omitted:

    in T. Livii primo,

    Quint. 9, 2, 37:

    in tertio de Oratore,

    id. 9, 1, 26:

    legi tuum nuper quartum de Finibus,

    Cic. Tusc. 5, 11, 32.—
    2.
    In relig. or pub. law lang., a religious book, scriptures; a statute - book, code:

    decemviris adire libros jussis,

    i. e. the Sibylline books, Liv. 34, 55; 21, 62; 25, 12:

    se cum legeret libros, recordatum esse, etc.,

    Cic. N. D. 2, 4, 11:

    ut in libris est Etruscorum,

    id. Div. 2, 23, 50; id. Att. 9, 9, 3:

    caerimoniarum,

    rituals, Tac. A. 3, 38.—
    D.
    A list, catalogue, register, Cic. Verr. 2, 3, 71, § 167.—
    E.
    A letter, epistle, Nep. Lys. 4, 2; Plin. Ep. 2, 1, 5.—
    F.
    A rescript, decree (post-Aug.):

    liber principis severus et tamen moderatus,

    Plin. Ep. 5, 14, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > Liber

  • 18 liber

    1.
    līber, ĕra, ĕrum (old form, loebesum et loebertatem antiqui dicebant liberum et libertatem. Ita Graeci loibên et leibein, Paul. ex Fest. p. 121 Müll.; cf. 2. Liber), adj. [Gr. root liph-, liptô, to desire; cf. Sanscr. lub-dhas, desirous; Lat. libet, libido], that acts according to his own will and pleasure, is his own master; free, unrestricted, unrestrained, unimpeded, unshackled; independent, frank, open, bold (opp. servus, servilis).
    I.
    In gen.; constr. absol., with ab, the abl., and poet. also with gen.
    (α).
    Absol.:

    dictum est ab eruditissimis viris, nisi sapientem liberum esse neminem. Quid est enim libertas? Potestas vivendi ut velis,

    Cic. Par. 5, 1, 33:

    an ille mihi liber, cui mulier imperat, cui leges imponit, praescribit, jubet, vetat? etc.,

    id. ib. 5, 2, 36:

    ad scribendi licentiam liber,

    id. N. D. 1, 44, 123:

    agri immunes ac liberi,

    Cic. Verr. 2, 2, 69, § 166:

    integro animo ac libero causam defendere,

    unprejudiced, unbiased, id. Sull. 31, 86:

    liberi ad causas solutique veniebant,

    not under obligations, not bribed, id. Verr. 2, 2, 78 § 192; cf.:

    libera lingua,

    Plaut. Cist. 1, 2, 9:

    cor liberum,

    id. Ep. 1, 2, 43:

    vocem liberam mittere adversus aliquem,

    Liv. 35, 32, 6:

    libera verba animi proferre,

    Juv. 4, 90: judicium [p. 1057] audientium relinquere integrum ac liberum, Cic. Div. 2, 72, 150:

    aliquid respuere ingenuo liberoque fastidio,

    id. Brut. 67, 236:

    libero tempore, cum soluta nobis est eligendi optio,

    id. Fin. 1, 10, 33:

    tibi uni vexatio direptioque sociorum impunita fuit ac libera,

    id. Cat. 1, 7, 18:

    pars quaestionum vaga et libera et late patens,

    id. de Or. 2, 16, 67:

    liberum arbitrium eis populo Romano permittente,

    Liv. 31, 11 fin.; cf. id. 37, 1, 5:

    mandata,

    full powers, unlimited authority, id. 37, 56; 38, 8:

    fenus,

    unlimited, id. 35, 7: custodia, free custody (i. e. confinement to a house or to a town), id. 24, 45; Vell. 1, 11, 1;

    v. custodia, II.: legatio, v. legatio: suffragia,

    the right of voting freely, Juv. 8, 211:

    locus,

    free from intruders, undisturbed, secure, Plaut. Poen. 1, 1, 49; 3, 2, 25; id. Cas. 3, 2, 4: aedes, a free house, free dwelling (assigned to the use of ambassadors of friendly nations during their stay in Rome), Liv. 30, 17 fin.; 35, 23; 42, 6:

    lectulus,

    i. e. not shared with a wife, Cic. Att. 14, 13, 5: toga ( poet. for virilis toga), a man's (prop. of one who is his own master), Ov. F. 3, 771:

    vestis,

    id. ib. 3, 777:

    libera omnia sibi servare,

    to reserve to one's self full liberty, Plin. Ep. 1, 5.— Comp.:

    hoc liberiores et solutiores sumus, quod, etc.,

    Cic. Ac. 2, 3, 8:

    est finitimus oratori poëta, numeris astrictior paulo, verborum licentia liberior,

    id. de Or. 1, 16, 70:

    liberiores litterae,

    id. Att. 1, 13, 1:

    amicitia remissior esse debet et liberior et dulcior,

    freer, more unrestrained, more cheerful, id. Lael. 18 fin.:

    paulo liberior sententia,

    Quint. 4, 2, 121:

    liberior in utramque partem disputatio,

    id. 7, 2, 14:

    fusiores liberioresque numeri,

    id. 9, 4, 130:

    officia liberiora plenioraque,

    id. 6, 1, 9:

    (flumina) campo recepta Liberioris aquae,

    freer, less impeded, Ov. M. 1, 41; cf.:

    (Tiberinus) campo liberiore natat,

    freer, opener, id. F. 4, 292:

    liberiore frui caelo,

    freer, opener, id. M. 15, 301.— Sup.:

    liberrimum hominum genus, comici veteres tradunt, etc.,

    the frankest, most free-spoken, Quint. 12, 2, 22; cf.:

    liberrime Lolli,

    most frank, most ingenuous, Hor. Ep. 1, 18, 1:

    indignatio,

    id. Epod. 4, 10.—
    (β).
    Free or exempt from, void of; with ab:

    Mamertini vacui, expertes, soluti ac liberi fuerunt ab omni sumptu, molestia, munere,

    Cic. Verr. 2, 4, 10, § 23; cf.:

    (consul) solutus a cupiditatibus, liber a delictis,

    id. Agr. 1, 9, 27:

    ab observando homine perverso liber,

    id. Att. 1, 13, 2:

    liber a tali irrisione Socrates, liber Aristo Chius,

    id. Ac. 2, 39, 123:

    ab omni animi perturbatione liber,

    id. Off. 1, 20, 67; id. N. D. 2, 21, 55:

    loca abdita et ab arbitris libera,

    id. Att. 15, 16, B:

    libera a ferro crura,

    Ov. P. 1, 6, 32:

    animus liber a partibus rei publicae,

    Sall. C. 4.—
    (γ).
    With abl.:

    animus omni liber curā et angore,

    free from, without, Cic. Fin. 1, 15:

    animus religione,

    Liv. 2, 36:

    animus cogitationibus aliis,

    Quint. 11, 2, 35:

    mens omnibus vitiis,

    id. 12, 1, 4; cf.:

    liberis odio et gratia mentibus,

    id. 5, 11, 37:

    omni liber metu,

    Liv. 7, 34:

    liber invidia,

    Quint. 12, 11, 7:

    equus carcere,

    Ov. Am. 2, 9, 20.—
    (δ).
    With gen. ( poet.):

    liber laborum,

    Hor. A. P. 212:

    fati gens Lydia,

    Verg. A. 10, 154:

    curarum,

    Luc. 4, 384. — Comp.:

    liberior campi,

    having a wider space, Stat. S. 4, 2, 24.—
    (ε).
    Liberum est, with subject-clause:

    quam (opinionem) sequi magis probantibus liberum est,

    it is free, permitted, allowable, Quint. 6, 3, 112; Plin. Ep. 1, 8:

    dies eligere certos liberum erat,

    Plin. 30, 2, 6, § 16.—So in abl. absol.:

    libero, quid firmaret mutaretve,

    Tac. A. 3, 60.
    II.
    In partic.
    A.
    Free, in a social point of view, not a slave (opp. servus;

    also to ingenuus): neque vendendam censes quae libera est,

    Ter. Ad. 2, 1, 40; cf. id. ib. v. 28:

    dis habeo gratiam quom aliquot affuerunt liberae, because slaves were not permitted to testify,

    id. And. 4, 4, 32; opp. ingenuus, free-born:

    quid ea? ingenuan' an festucā facta e servā liberast?

    Plaut. Mil. 1, 1, 14:

    in jure civili, qui est matre liberā, liber est,

    Cic. N. D. 3, 18, 45; id. Caecin. 36, 96:

    si neque censu, neque vindictā, nec testamento liber factus est (servus), non est liber,

    id. Top. 2, 10:

    quae (assentatio) non modo amico, sed ne libero quidem digna est,

    of a freeman, id. Lael. 24, 89; Quint. 11, 1, 43:

    liberorum hominum alii ingenui sunt, alii libertini,

    Gai. Inst. 1, 10; cf. sqq.: ex ancilla et libero jure gentium servus nascitur, id. ib. 1, 82; cf. § 85; Paul. Sent. 2, 24, 1 sqq.—
    B.
    Free, in a political point of view;

    said both of a people not under monarchical rule and of one not in subjection to another people,

    Cic. Rep. 1, 32, 48; cf.:

    ut ex nimia potentia principum oritur interitus principum, sic hunc nimis liberum populum libertas ipsa servitute afficit,

    id. ib. 1, 44, 68:

    liber populus,

    id. ib. 3, 34, 46:

    (Demaratus) vir liber ac fortis,

    democratic, republican, fond of liberty, id. ib. 2, 19, 34:

    civitates liberae atque immunes,

    free from service, Liv. 37, 55:

    provinciae civitatesque liberae,

    Suet. Vesp. 8:

    libera ac foederata oppida,

    id. Calig. 3:

    Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit,

    Juv. 8, 244.—
    C.
    In a bad sense, esp. with reference to sensual pleasure, unbridled, unchecked, unrestrained, licentious:

    quam liber harum rerum multarum siet (Juppiter),

    Plaut. Am. prol. 105:

    adulescens imprudens et liber,

    Ter. Eun. 3, 1, 40; cf.:

    sit adulescentia liberior,

    somewhat freer, Cic. Cael. 18, 42:

    amores soluti et liberi,

    id. Rep. 4, 4, 4:

    consuetudo peccandi,

    id. Verr. 2, 3, 76, § 177.—Hence, adv.: lībĕrē, freely, unrestrictedly, without let or hinderance; frankly, openly, boldly:

    qui nihil dicit, nihil facit, nihil cogitat denique, nisi libenter ac libere,

    Cic. Par. 5, 1, 34:

    animus somno relaxatus solute movetur et libere,

    id. Div. 2, 48, 100:

    respirare,

    id. Quint. 11, 39:

    constanter et libere (me gessi),

    id. Att. 4, 16, 9:

    consilium dare,

    id. Lael. 13, 44:

    aliquid magis accusatorie quam libere dixisse,

    id. Verr. 2, 2, 72, § 176:

    omnia libere fingimus et impune,

    Quint. 6, 1, 43:

    ut ingredi libere (oratio), non ut licenter videatur errare,

    Cic. Or. 23, 77.— Comp.:

    liberius vivendi fuit potestas,

    Ter. And. 1, 1, 23:

    loqui,

    Cic. Planc. 13, 33:

    fortius liberiusque defendere,

    Quint. 12, 1, 21:

    liberius si Dixero quid,

    Hor. S. 1, 4, 103:

    maledicere,

    id. ib. 2, 8, 37:

    longius et liberius exseritur digitus,

    Quint. 11, 3, 92; cf. id. 11, 3, 97:

    ipsaque tellus Omnia liberius, nullo poscente, ferebat,

    freely, of itself, spontaneously, Verg. G. 1, 127.
    2.
    līber, ĕri ( gen. plur. liberūm, Att. ap. Cic. Tusc. 3, 9; Turp. ap. Non. 495, 26; Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40; 2, 1, 30, § 77; Tac. A. 2, 38; 3, 25 saep.; cf. Cic. Or. 46, 155;

    but also: liberorum,

    Cic. Verr. 2, 1, 30, § 76; 2, 5, 42, § 109), m. [1. liber], a child.
    I.
    Sing. (post-class. and rare):

    si quis maximam portionem libero relinquat,

    Cod. Just. 3, 28, 33; 5, 9, 8 fin.; Quint. Decl. 2, 8.—
    II.
    Plur., children (freq.; but in class. Lat. only of children with reference to their parents: pueri = children in general, as younger than adulescentes; cf. Krebs, Antibarb. p. 657 sq.).
    A.
    Lit.: liberorum genus, Enn. ap. Cic. Or. 46, 155 (Trag. v. 347 Vahl.): liberorum sibi quaesendum gratia, id. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):

    cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    eum ex C. Fadii filiā liberos habuisse,

    id. ib. 16, 11, 1:

    liberos procreare,

    id. Tusc. 5, 37, 109:

    suscipere liberos,

    id. Verr. 2, 3, 69, § 161:

    per liberos te precor,

    Hor. Epod. 5, 5:

    dulces,

    id. ib. 2, 40:

    parvuli,

    Quint. 2, 15, 8;

    opp. parentes,

    id. 11, 1, 82; 3, 7, 18; 26; 6, 1, 18; 6, 5 al.: mater quae liberos, quasi oculos (amisit), orba est, Sulp. ap. Paul. ex Fest. p. 182 Müll.: jus trium liberorum, under the emperors, a privilege enjoyed by those who had three legitimate children (it consisted in the permission to fill a public office before one's twenty-fifth year, and in freedom from personal burdens); this privilege was sometimes also bestowed on those who had fewer than three children, or even none at all; also of one child:

    non est sine liberis, cui vel unus filius unave filia est,

    Dig. 50, 16, 148; Plaut. Aul. 4, 10, 6; Ter. Hec. 2, 1, 15; id. Heaut. 1, 1, 99; id. And. 5, 3, 20; Cic. Phil. 1, 1, 2; id. de Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 1, 15, § 40; ib. 30, § 76 Zumpt; cf. also Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

    neque ejus legendam filiam (virginem Vestalem)... qui liberos tres haberet,

    Gell. 1, 12, 8:

    uxores duxerant, ex quibus plerique liberos habebant,

    Caes. B. C. 3, 110, 2.—Of grandchildren and great-grandchildren:

    liberorum appellatione nepotes et pronepotes ceterique qui ex his descendunt, continentur,

    Dig. 50, 16, 220; cf.:

    liberi usque ad trinepotem, ultra hos posteriores vocantur,

    ib. 38, 10, 10, § 7:

    habitus sis in liberum loco,

    Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40.—
    2.
    Esp.
    (α).
    Of sons (opp. daughters):

    procreavit liberos septem totidemque filias,

    Hyg. Fab. 9.—
    (β).
    Of children in gen. = pueri:

    praecepta Chrysippi de liberorum educatione,

    Quint. 1, 11, 17; cf.: Catus aut de liberis educandis, the title of a book by Varro, v. Gell. 4, 19, 2; Macr. S. 3, 6, 5.—
    B.
    Transf., of animals, young:

    liberis orbas oves,

    Plaut. Capt. 4, 2, 38.—Comically:

    quaerunt litterae hae sibi liberos: alia aliam scandit,

    Plaut. Ps. 1, 1, 23.
    3.
    Līber, ĕri (Sabine collat. form, loebasius, acc. to Serv. Verg. G. 1, 7; cf. 1. liber, and libertas init.), m. [Gr. leibô, to pour; loibê, a drink - offering; Lat. libare], an old Italian deity, who presided over planting and fructification; afterwards identified with the Greek Bacchus:

    hunc dico Liberum Semelā natum, non eum, quem nostri majores auguste sancteque Liberum cum Cerere et Libera consecraverunt. Sed quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera: quod in Libera servant, in Libero non item,

    Cic. N. D. 2, 24, 62; cf. Serv. Verg. G. 1, 5; Cic. Leg. 2, 8, 19:

    tertio (invocabo) Cererem et Liberum, quod horum fructus maxime necessarii ad victum: ab his enim cibus et potio venit e fundo,

    Varr. R. R. 1, 1, 5:

    Liber et alma Ceres,

    Verg. G. 1, 7:

    ex aede Liberi,

    Cic. Verr. 2, 4, 57, § 128;

    in a pun with 1. liber,

    Plaut. Capt. 3, 4, 46; cf. id. Curc. 1, 2, 21; id. Stich. 5, 4, 17; so in a pun with liber, free:

    quiaque adeo me complevi flore Liberi, Magis libera uti lingua collibitum est mihi,

    Plaut. Cist. 1, 2, 8; cf.:

    salve, anime mi, lepos Liberi, ut veteris ego sum cupida, etc.,

    id. Curc. 1, 2, 3.— Connected with pater:

    sic factum, ut Libero patri repertori vitis hirci immolarentur,

    Varr. R. R. 1, 2, 19:

    Romulus et Liber pater,

    Hor. Ep. 2, 1, 5:

    per vestigia Liberi patris,

    Plin. 4, 10, 17, § 39:

    patre favente Libero fetis palmitibus,

    Col. 3, 21, 3:

    Libero patri in monte res divina celebratur,

    Macr. S. 1, 18, 4.—
    B.
    Meton., wine:

    illud, quod erat a deo donatum, nomine ipsius dei nuncupabant: ut cum fruges Cererem appellamus, vinum autem Liberum: ex quo illud Terentii (Eun. 4, 5, 6): sine Cerere et Libero friget Venus,

    Cic. N. D. 2, 23, 60:

    Liberum et Cererem pro vino et pane,

    Quint. 8, 6, 24; cf. also Plaut. Curc. 1, 2, 4 supra:

    sed pressum Calibus ducere Liberum Si gestis, etc.,

    Hor. C. 4, 12, 14:

    condita cum verax aperit praecordia Liber,

    id. S. 1, 4, 89.
    4.
    lĭber, bri, m. [Gr. lepein, to peel; lepos, lepis; cf. lobos], the inner bark or rind of a tree.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    obducuntur libro aut cortice trunci,

    Cic. N. D. 2, 47, 120:

    colligatae libris (arundines),

    Varr. R. R. 1, 8, 4:

    udoque docent (germen) inolescere libro,

    Verg. G. 2, 77:

    natam libro et silvestri subere clausam,

    id. A. 11, 554; id. E. 10, 67:

    quam denso fascia libro,

    Juv. 6, 263.—
    B.
    Esp., because the ancients used the bark or rind of trees to write upon; usually the thin rind of the Egyptian papyrus, on which the books of the Greeks and Romans were usually written (v. Dict. of Antiq. p. 587 sq.):

    antea non fuisse chartarum usum. In palmarum foliis primo scriptitatum, dein quarundam arborum libris,

    Plin. 13, 11, 21, § 69.—Hence,
    II.
    Transf.
    A.
    Paper, parchment, or rolls of any substance used to write upon (cf.:

    charta, membrana): quasi quom in libro scribuntur calamo litterae,

    Plaut. Ps. 1, 5, 131.—
    B.
    Most freq. a book, work, treatise:

    Demetrii liber de concordia,

    Cic. Att. 8, 12, 6:

    quas (sententias) hoc libro exposui,

    id. Lael. 1, 3; cf. id. ib. 1, 5:

    dixi in eo libro, quem de rebus rusticis scripsi,

    id. de Sen. 15, 54:

    libros pervolutare,

    id. Att. 5, 12, 2:

    evolvere,

    id. Tusc. 1, 11, 24:

    volvere,

    id. Brut. 87, 298:

    legere,

    id. Fam. 6, 6, 8:

    edere,

    id. Fat. 1, 1:

    libri confectio,

    id. de Sen. 1, 1:

    tempus ad libros vacuum,

    id. Rep. 1, 9, 14:

    cujus (Platonis) in libris,

    id. ib. 1, 10, 16:

    in Graecorum libris,

    id. ib. 2, 11, 21:

    librum, si malus est, nequeo laudare,

    Juv. 3, 41:

    actorum libri,

    the official gazette, id. 9, 84; cf. 2, 136; and v. Dict. Antiq. s. v. Acta.—
    C.
    In partic.
    1.
    A division of a work a look:

    tres libri perfecti sunt de Natura Deorum,

    Cic. Div. 2, 1, 3:

    hi tres libri (de Officiis),

    id. Off. 3, 33, 121:

    sermo in novem libros distributus,

    id. Q. Fr. 3, 5, 1:

    dictum est in libro superiore,

    id. Off. 2, 13, 43 [p. 1058] sicut superiore libro continetur, Quint. 11, 1, 1:

    versus de libro Ennii annali sexto,

    id. 6, 3, 86:

    liber primus, secundus, tertius, etc.,

    id. 8, 1, 2; 10, 2, 20; 11, 1, 4 al. —Sometimes, in this latter case, liber is omitted:

    in T. Livii primo,

    Quint. 9, 2, 37:

    in tertio de Oratore,

    id. 9, 1, 26:

    legi tuum nuper quartum de Finibus,

    Cic. Tusc. 5, 11, 32.—
    2.
    In relig. or pub. law lang., a religious book, scriptures; a statute - book, code:

    decemviris adire libros jussis,

    i. e. the Sibylline books, Liv. 34, 55; 21, 62; 25, 12:

    se cum legeret libros, recordatum esse, etc.,

    Cic. N. D. 2, 4, 11:

    ut in libris est Etruscorum,

    id. Div. 2, 23, 50; id. Att. 9, 9, 3:

    caerimoniarum,

    rituals, Tac. A. 3, 38.—
    D.
    A list, catalogue, register, Cic. Verr. 2, 3, 71, § 167.—
    E.
    A letter, epistle, Nep. Lys. 4, 2; Plin. Ep. 2, 1, 5.—
    F.
    A rescript, decree (post-Aug.):

    liber principis severus et tamen moderatus,

    Plin. Ep. 5, 14, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > liber

  • 19 cresco

    crēsco, crēvī, crētum, ere (Inchoat. zu creo), anfangen hervorzukommen, nach u. nach hervorkommen, wachsen, I) von noch nicht Vorhandenem: 1) im engern Sinne, v. eig. Wachstum in der Natur, wachsen, hervorwachsen = entstehen, crescentes segetes, Ov.: qui postea creverunt, die Nachkommen, Varro. – hic et acanthus et rosa crescit, Verg.: in exitu paludis saxum crescit, Plin.: crescit barba pilique per omnia membra, Lucr. – m. Dat. wem? tibi, mors, crescit omne, Sen. poët. – mit ex od. de u. Abl., quaecumque e terra corpora crescunt, Lucr.: quos (liberos) utriusque figurae esse vides, corpore de patrio et materno sanguine crescunt, Lucr. – m. inter u. Akk., avenam lolium crescere inter triticum, Enn. fr. var. 31. – bei Dichtern Partiz. crētus, a, um, entsprungen, entsprossen, entstanden, m. ab od. (selten) de u. Abl. od. m. bl. Abl., cretus Troiano a sanguine, Verg.: cretus ab origine eadem, Ov.: leo Chimaerea cretus de gente, Auct. carm. de laud. Herc.: tali de sidere cretus, Manil.: cretus Semiramio sanguine, Ov.: cretus Amyntore, Ov.

    2) im weitern Sinne, a) v. mater. Subjj., entstehen, haec villa inter manus meas crevit, Sen. ep. 12, 1. – b) v. Zuständen, erwachsen, ingens hic terris crescit labor, Sil. 3, 75.

    II) von schon Vorhandenem, wachsen = an Wachstum zunehmen (Ggstz. decrescere, minui), 1) im engern Sinne, v. eig. Wachstume in der Natur, a) übh.: crescere posse imperfectae rei signum est, Sen.: crescere non possint fruges, arbusta, animantes, Lucr.: quibus articuli in pueritia excĭderunt neque repositi sunt, minus quam ceteri crescunt, Cels. – m. Advv. wie? cr. male (v. Getreide), Ov.: cr. moderatim, paulatim, Lucr.: cr. celerrime, Plin.: cr. tarde (Ggstz. cito occĭdere), Plin., tardius, Veget. mul.: quid? tu ignoras arbores magnas diu crescere, unā horā exstirpari? Curt. – m. in u. Abl., poet. m. bl. Abl. wo? in lecticis crescunt (infantes), Quint.: pili viris crescunt maxume in capillo, mox in barba, Plin.: cr. matris in alvo, Ov.: ut pennas clivo (an einem Hügel) crevisse putes, Ov. – m. in u. Abl. wann? pili crescunt et in quibusdam morbis, Plin. – m. cum u. Abl., ostreis conchyliisque omnibus contingere, ut cum luna pariter crescant pariterque decrescant, Cic.: vis animi pariter crescit cum corpore toto, Lucr. – m. Abl. womit? woran? pulchro corpore creti, Lucr.: cr. corpore (v. Pers.), Petron. – m. Abl. wodurch? crassā magnum farragine corpus crescere iam domitis (equis) sinito, Verg. – m. Advv. od. Praepp. wohin? sursum nitidae fruges arbustaeque crescunt, Lucr.: homo crescit in longitudinem usque ad ter septenos annos, tum deinde ad plenitudinem, Plin.: ut (olea) spatium in latitudinem crescendi habeat, Col.: iecur fartilibus in immensam amplitudinem crescit, Plin.: postquam super ora caputque crevit onus, Ov. – m. in u. Akk. worein? wozu? = in etw. hineinwachsen, zu etw. verwachsen, anwachsen, zu etw. werden, cr. in caput potius quam in semen (v. der Zwiebel), Pallad.: cr. in ventrem (v. der Gurke), Verg.: similis lunae macula crescens in orbes, Plin.: u. bei Verwandlungen, in caput crescit, Ov.: coeperunt curvari manus et aduncos crescere in ungues, Ov.: in frondem crines, in ramos brachia crescunt, Ov. – b) insbes.: α) v. Knaben, zum Jüngling heranwachsen, aufwachsen, groß werden (bei Cic. adolescere), hortatus est, ut cresceret, Suet. – m. in u. Abl. wo? in cuius domo creverat, Suet. – m. Dat. für wen? wem zum Heile? toti salutifer orbi cresce puer, Ov.: ut crescerent de tuo qui crescerent tibi, Plin. pan.: u. (m. dopp. Nom.) etiam tibi discipulus (als Sch.) crescit cicaro meus, Petron. – m. sub u. Abl. unter wessen Leitung? crevisti sub noverca, Sen.: exactā pueritiā per quinquennium sub Aristotele crevit (v. Alexander dem Gr.), Iustin. – m. ad od. in u. Akk. wozu? lacte fero crescens ad fulmina vimque tonandi (v. jungen Jupiter), Manil. 1, 368: cito crescit in iuvenem, Hieron. epist. 66, 10. – β) v. jungen Tieren, aufwachsen, ille (canis) tibi pecudum multo cum sanguine crescet, Gratt. cyn. 168.

    2) im weitern Sinne, der Größe, der Höhe, dem Umfang, der Menge, Zahl, Stärke, dem Grade nachwachsen, steigen, aufsteigen, zunehmen, sich vermehren, sich vergrößern, sich steigern (Ggstz. decrescere, minui u. dgl.), a) der Größe, Höhe, dem Umfang nach, oft m. Abl. wodurch? od. m. in u. Akk. bis wohin? u. m. ab u. Abl. von wo? v. Boden, v. Bergen usw., surgit humus; crescunt loca (seine Flächen) decrescentibus undis, Ov.: hieme creverant Alpes, hoch lag in den A. der Schnee, Flor.: crescere altitudo petrae videbatur, Curt.: tum partes in omnes auctus crescit in immensum (Atlas), Ov.: petra non modicis ac mollibus clivis in sublime fastigium crescit, sed in metae maxime modum erecta est, Curt. – v. Bauten, cognata moenia laetor crescere, Ov.: iam aliquantum altitudinis opus creverat, Curt.: iam a fundo maris in altitudinem modicam opus creverat, Curt.: Caesaris naves a binis remigum in senos nec amplius ordines creverant, Flor. – v. ganzen Städten, die an Umfang u. Einwohnerzahl zunehmen, vix crediderim tam mature tantam urbem crevisse, floruisse, concĭdisse, resurrexisse, Vell.: Roma interim crescit Albae ruinis; duplicatur civium numerus, Caelius additur urbi mons, Liv.: in aeternum urbe conditā, in immensum crescente, Liv. – v. Örtlichkeiten, die, wenn man sich ihnen nähert, immer größer werden, admoto crescebant culmina gressu, Sil. 15, 216. – v. Quellen, Gewässern, steigen, schwellen, anschwellen, fons ter in die statis auctibus ac deminutionibus crescit decrescitque, Plin. ep.: fontes calidi, qui pariter cum aestu maris crescunt minuunturque, Plin.: cum Albanus lacus praeter modum crevisset, Cic.: cava flumina crescunt cum sonitu, Verg.: aestate incipit crescere (Ggstz. minuitur, v. einem Flusse), Sen.: Liger ex nivibus creverat, Caes.: forsitan Aethiopum penitus de montibus altis crescat (v. Nil), Lucr. – v. der Flut, steigen, ad mensuram enim crescit iterumque decrescit (fällt), Sen. – v. Feuer, im Bilde, sed memoriā rerum gestarum eam flammam egregiis viris in pectore crescere, nec prius sedari, quam etc., Sall.: crescente deinde et amoris in Cleopatram incendio et vitiorum magnitudine, Vell. – v. Monde, zunehmen (Ggstz. decrescere, minui, senescere), cum luna triduum recessit a sole crescit et plus illuminatur, Vitr.: lunae luminum varietas tum crescentis tum senescentis, Cic.: crescens minuensque sidus, Plin.: luna crescens (Ggstz. senescens), Varro u. Cic.: crescente lunā, Ggstz. decrescente lunā, Varro, Ggstz. senescente lunā, Varro, Ggstz. minuente lunā, Pallad., Ggstz. deficiente lunā, Gell.: lunā vel iam plenā vel adhuc crescente, Macr.: nunc de crescenti lumine lunae deminutioneque dicam, Varr. – v. Tage, zunehmen (Ggstz. decrescere), crescere dies licet et tabescere noctes, Lucr.: umbra, ut dies crevit decrevitve, modo brevior modo longior hāc vel illā cadit, Plin. ep. – v. den Jahren, crescentibus annis, Ov. u. Mart. – v. Speisen, die im Munde quellen, schwellen, non in ore crevit cibus, non haesit faucibus, Sen.: crescit et invito in ore cibus, Ov. – v. Geschwülsten, tumor omni frigore minuitur; non solum sub omni calore, sed etiam retento spiritu crescit, Cels. – u. v. Gliedern, laetum opere corpus et crescentia laboribus membra, vor Kraft schwellenden, strotzenden, Plin. pan.: creverunt artus (beim Foltern), Sil.: u. so (v. Gefolterten) crescit et suspensus ipse vinculis latentibus, Prud. – v. Holz, quellen, contignationes umore crescentes aut siccitate decrescentes (schwindend), Vitr. – v. Hülsenfrüchten, quellen, coquendo cr., Plin. – v. Schriften, liber crevit, Plin. ep.: quoniam satis huius voluminis magnitudo crevit, Cornif. rhet. – v. Versen, iambi a brevibus in longas (syllabas) nituntur et crescunt, Quint.

    b) der Zahl, Menge, Summe nach wachsen, steigen, zunehmen, immer größer werden, sich mehren, sich häufen (Ggstz. minui), crescit in dies singulos hostium numerus, Cic.: turba infantium augetur cotidie et crescit, Plin. ep.: crescens in dies multitudo hostium, Liv.: crescebat in dies Sullae exercitus, Vell.: ex quo intellectum est non mihi absenti crevisse amicos, Cic.: cr. malo od. per damnum (v. der Hydra, der für einen abgeschlagenen Kopf immer zwei andere wuchsen), Ov. – plagae (Schläge) crescunt, Ter.: crescit mihi materies, der Stoff (zum Schreiben) wächst mir unter den Händen, Cic. – crescentibus iam provinciis (Geschäfte), Liv. – rapi crescentibus annis, in der Blüte der Jahre, Mart.: crescentes abstulit annos, poet. = raffte sie (die Gattin) in der Blüte der Jahre dahin, Ov. – aber capi (gefesselt werden) primis et adhuc crescentibus annis (von immer mehr aufblühender Jugend), Ov. – crescentem sequitur cura pecuniam, Hor.: minori dicere, per quae crescere res (Vermögen) posset, minui damnosa libido, Hor.: opes (Reichtum) genti ex vectigalibus opobalsami crevere, Iustin.: eorum aes alienum multiplicandis usuris crescere, Nep.: crescentibus multiplicari usuris (v. einem ausgeliehenen Kapital), Ambros.: reliqua (die Rückstände der Zinsen) creverunt, Plin. ep.: crescit pretium alcis rei, Plin.: his tamen omnibus annona (Getreidepreis) crevit, Caes.

    c) der intensiven Stärke, dem Grade nach wachsen, steigen, sich steigern, zunehmen, v. Tone der Stimme od. Rede, in foro sic illius vox crescebat, tamquam tuba, Petron.: crescit oratio minus aperte, Quint.: maxime in hac parte crescere debet oratio, Quint. – v. Hitze, Wind, Sturm usw., crescente aestu, Curt.: crescente vento, Catull. – proximus dies non sine minis crescentis mali praeteriit, Curt. – v. Krankheit, Schmerz, advenientes crescentesque morbi, Cic.: crescentes morbi (Ggstz. remissiones), Cels.: si febris non decrescit, sed crescere desiit, wenn das F. nicht aufhört, sondern nur zu steigen nachläßt, Cels.: si etiam vehementius dolor crevit, Cels.: crescunt ignisque dolorque languescuntque iterum, Ov.: fruendis voluptatibus crescit carendi dolor, Plin. ep. – v. andern phys. od. äußern Zuständen, crescit mobilitas eundo, Lucr.: crescente certamine, Liv.: crescente certamine et clamore, Liv.: inter epulas ebrietate crescente, Iustin.: fama e minimo sua per mendacia crescit, Ov.: simul crescit inopia omnium (an allem), Liv.: non crescet, sed dividetur labor, Quint.: unde crevit nobis labor, Plin.: cuius originem moris a mitiore crevisse principio, quam etc., Liv.: cum periculum cresceret, Plin. ep. – v. geistigen Zuständen, quod ex his studiis quoque crescit oratio et facultas, durch diese Studien auch die Befähigung zur rednerischen Darstellung (das Rednertalent) gefördert wird, Cic.: cum robore dicendi crescet etiam eruditio, Quint.: rerum cognitio cotidie crescit, Quint.: nihil crescit (kommt weiter) solā imitatione, Quint. – v. gemütlichen Zuständen, ideoque crescit animus laude et impetu augetur, Quint.: u. so oft crescit animus alcis od. crescit animus alci (s. Krebs-Schmalz Antib. 7 S. 375), zB. crevit ex eo hostium animus, Liv.: morte Africani crevere inimicorum animi, Liv.: itaque et Romanis crevit animus, Liv.: plebi creverant animi, Liv.: hostibus quoque crevere animi, Iustin.: hāc virium accessione animus crevit praetori, ut Cassandream oppugnaret, Liv.: hinc animus crevit obsessis, Curt. – ad extremam aetatem eorum amicitia crevit, Nep.: atrocitas crescit ex his, Quint.: crescit ardor animorum, Curt.: Tuscis crevit audacia, Liv.: multo successu Fabiis audaciam crescere, Liv.: crescit audacia experimento, Plin. ep. – crevit postea caritas ipsa mutuae vetustate amicitiae, Plin. ep.: primo pecuniae, deinde imperii cupido crevit, Sall. – ne desperatio suis cresceret, Iustin. – exspectatio muneris et rumore nonnullo et studiis sermonibusque competitorum creverat, Cic. – crescente formidine, Plin. ep.: fuga atque formido crescit, Sall.: in dies crescit foeditas (Niederträchtigkeit) utrāque linguā notata, Plin. ep. – crescit invidia, Quint. u. Suet. – laetitia ipsa cum ingressu tuo crevit ac prope in singulos gradus adaucta est, Plin. pan.: ubi paulatim licentia crevit, Sall. – cotidie metus crescit, Quint.: sic urbium captarum crescit miseratio, Quint. – crescit simul et neglegentia cum audacia hosti, Liv. – crescebat in eos odium, Cic.: inter naturaliter dissimillimos ac diversa volentes crescebat odium, Vell. – inter haec simul spes simul cura in dies crescebat, Liv. – unde illis terror, inde Romanis animus crevit, Liv.: vitium in dies crescit, Cic.: crescentibus in dies vitiis (Agrippae), Vell.: vitia, quae nobiscum creverunt, mit uns groß geworden sind, Sen. – v. polit. Zuständen, causa belli coepit a foedere Philippi, postea crevit implorantibus Athenis auxilium contra regis iniurias, Flor.: socordiā Darei crevisse hostium famam, Curt.: crescente in dies et classe et famā Pompeii, Vell. – Camillo gloria crevit in Faliscis, Liv.: facti mei gratia periculo crevit, Plin. ep. – tantum opes (Albae Longae) creverant, ut etc., Liv.: cum hostium opes animique crevissent, Cic.: cum Atheniensium male gestis in Sicilia rebus opes senescere, contra Lacedaemoniorum crescere videret, Nep. – plebis opes imminutae, paucorum potentia crevit, Sall.: cuius rei praemium sit in civitate, eam maximis semper auctibus crescere, Liv. – statim et seditio crevit, ubi caput et consilium habere coepit, Iustin.: crescit favore turbida seditio, Ov. – Veiis (zu V.) non tantum animi in dies, sed etiam vires crescebant, Liv.

    d) dem Vermögen nach wachsen, zunehmen, emporkommen, reich werden, crescam patrimonio, non corpore, Petron. – m. Ang. von wo aus? durch Praepp., ut rei publicae, ex qua crevissent, tempus accommodarent, Liv.: ex parvo crevit, Petron.: ab asse crevit, Petron.: de nihilo crevit, Petron.

    e) dem Ruhme, dem Ansehen, der Macht nach wachsen, sich entwickeln, sich heben, steigen, sich emporschwingen, emporkommen, groß werden (Ggstz. minui), α) v. Staaten (Völkern) u. Königen, crescens regnum, Iustin.: sic fortis Etruria crevit, Verg.: hinc iam coepit Romana res crescere, Eutr.: sed civitas, incredibile memoratu est, quantum creverit, Sall.: si nostram rem publicum vobis et nascentem (in seinem Entstehen) et crescentem (in seinem Wachstume) et adultam (in seiner entwickelten Blüte) et iam firmam et robustam (in seiner festbegründeten Kraft) ostendero, Cic.: atqui non tantum interest nostrā Aetolorum opes ac vires minui, quantum non supra modum Philippum crescere, Liv. – m. Abl. wodurch? ubi labore atque iustitiā res publica crevit, Sall.: Rhodiorum civitas, quae populi Romani opibus creverat, Sall. – concordiā parvae res crescunt, discordiā maximae dilabuntur, Sall. – m. per u. Akk. auf welchem Wege? non pati cuiusquam regnum per scelus crescere, Sall. – m. Advv. od. Praepp. von wo? u. bis zu? o quam de tenui Romanus origine crevit, Ov.: eo magnitudinis crescere, ut etc. (v. röm. Volke), Flor.: quia Athenienses non, ut ceterae gentes, a sordidis initiis ad summa crevere, Iustin.: ceterum Saguntini in tantas brevi creverant opes seu maritimis seu terrestribus fructibus seu multitudinis incremento seu disciplinae sanctitate, ut etc., Liv. – β) v. einzelnen Pers.: date crescendi copiam, laßt wachsen u. gedeihen (= an Ansehen gewinnen), Ter.: postquam hominem adulescentem magis magisque crescere intellegit, Sall.: crescendi in curia sibi occasionem datam ratus, Liv. – m. Abl. wodurch? woran? cr. malo rei publicae, Sall.: cr. optivo cognomine, Hor.: cum de se ingentia pollicendo tum regis criminibus omnibus locis cr., Liv.: non minus dignitate, quam gratiā fortunāque cr., steigen an Ansehen usw., sein A. usw. steigen sehen, Nep.: quoad vixit virtutum laude crevit, sah er den Ruhm seiner Verdienste steigen, Nep. – m. per u. Akk. auf welchem Wege? cr. per summam gloriam, auf die rühmlichste Weise, Liv. – m. per u. Akk. der Pers. durch wen? frater per se (durch ihn) crevisset, Caes. – m. Ang. bei wem? durch apud u. Akk., si quibus tuorum meis criminibus apud te crescere libet, Liv. – m. ex u. de u. Abl. woher? infolge wessen? auf wessen Kosten? qua ex re creverat cum famā tum opibus, Nep.: timentes, ne crescendi ex se inimico collegae potestas fieret, Liv.: crescendi ex iis ratus esse occasionem, Liv.: nam si mihi liberet accusare, accusarem alios potius, ex quibus possem crescere, Cic.: oblatam sibi facultatem putavit, ut ex invidia senatoria posset crescere, quod (weil) etc., Cic.: denique, si videor hic... de uno isto voluisse crescere, isto absoluto de multis mihi crescere licebit, Cic. f) an Mut wachsen, Mut bekommen, sich gehoben-, sich groß fühlen, cresco et exsulto et discussā senectute recalesco, quotiens etc., Sen. ep. 34, 1: ex (infolge) nostro maerore crescit Charaxus, Ps. Ov. her. 15, 117. – / Synkop. Perf.-Formen cresti, Laev. erotop. fr. 6 ( bei Charis. 288, 10) u. cresse, Lucr. 3, 681.

    lateinisch-deutsches > cresco

  • 20 cresco

    crēsco, crēvī, crētum, ere (Inchoat. zu creo), anfangen hervorzukommen, nach u. nach hervorkommen, wachsen, I) von noch nicht Vorhandenem: 1) im engern Sinne, v. eig. Wachstum in der Natur, wachsen, hervorwachsen = entstehen, crescentes segetes, Ov.: qui postea creverunt, die Nachkommen, Varro. – hic et acanthus et rosa crescit, Verg.: in exitu paludis saxum crescit, Plin.: crescit barba pilique per omnia membra, Lucr. – m. Dat. wem? tibi, mors, crescit omne, Sen. poët. – mit ex od. de u. Abl., quaecumque e terra corpora crescunt, Lucr.: quos (liberos) utriusque figurae esse vides, corpore de patrio et materno sanguine crescunt, Lucr. – m. inter u. Akk., avenam lolium crescere inter triticum, Enn. fr. var. 31. – bei Dichtern Partiz. crētus, a, um, entsprungen, entsprossen, entstanden, m. ab od. (selten) de u. Abl. od. m. bl. Abl., cretus Troiano a sanguine, Verg.: cretus ab origine eadem, Ov.: leo Chimaerea cretus de gente, Auct. carm. de laud. Herc.: tali de sidere cretus, Manil.: cretus Semiramio sanguine, Ov.: cretus Amyntore, Ov.
    2) im weitern Sinne, a) v. mater. Subjj., entstehen, haec villa inter manus meas crevit, Sen. ep. 12, 1. – b) v. Zuständen, erwachsen, ingens hic terris crescit labor, Sil. 3, 75.
    II) von schon Vorhandenem, wachsen = an
    ————
    Wachstum zunehmen (Ggstz. decrescere, minui), 1) im engern Sinne, v. eig. Wachstume in der Natur, a) übh.: crescere posse imperfectae rei signum est, Sen.: crescere non possint fruges, arbusta, animantes, Lucr.: quibus articuli in pueritia excĭderunt neque repositi sunt, minus quam ceteri crescunt, Cels. – m. Advv. wie? cr. male (v. Getreide), Ov.: cr. moderatim, paulatim, Lucr.: cr. celerrime, Plin.: cr. tarde (Ggstz. cito occĭdere), Plin., tardius, Veget. mul.: quid? tu ignoras arbores magnas diu crescere, unā horā exstirpari? Curt. – m. in u. Abl., poet. m. bl. Abl. wo? in lecticis crescunt (infantes), Quint.: pili viris crescunt maxume in capillo, mox in barba, Plin.: cr. matris in alvo, Ov.: ut pennas clivo (an einem Hügel) crevisse putes, Ov. – m. in u. Abl. wann? pili crescunt et in quibusdam morbis, Plin. – m. cum u. Abl., ostreis conchyliisque omnibus contingere, ut cum luna pariter crescant pariterque decrescant, Cic.: vis animi pariter crescit cum corpore toto, Lucr. – m. Abl. womit? woran? pulchro corpore creti, Lucr.: cr. corpore (v. Pers.), Petron. – m. Abl. wodurch? crassā magnum farragine corpus crescere iam domitis (equis) sinito, Verg. – m. Advv. od. Praepp. wohin? sursum nitidae fruges arbustaeque crescunt, Lucr.: homo crescit in longitudinem usque ad ter septenos annos, tum deinde ad plenitudinem, Plin.: ut (olea) spatium in latitudinem crescendi habeat, Col.: iecur fartilibus in immen-
    ————
    sam amplitudinem crescit, Plin.: postquam super ora caputque crevit onus, Ov. – m. in u. Akk. worein? wozu? = in etw. hineinwachsen, zu etw. verwachsen, anwachsen, zu etw. werden, cr. in caput potius quam in semen (v. der Zwiebel), Pallad.: cr. in ventrem (v. der Gurke), Verg.: similis lunae macula crescens in orbes, Plin.: u. bei Verwandlungen, in caput crescit, Ov.: coeperunt curvari manus et aduncos crescere in ungues, Ov.: in frondem crines, in ramos brachia crescunt, Ov. – b) insbes.: α) v. Knaben, zum Jüngling heranwachsen, aufwachsen, groß werden (bei Cic. adolescere), hortatus est, ut cresceret, Suet. – m. in u. Abl. wo? in cuius domo creverat, Suet. – m. Dat. für wen? wem zum Heile? toti salutifer orbi cresce puer, Ov.: ut crescerent de tuo qui crescerent tibi, Plin. pan.: u. (m. dopp. Nom.) etiam tibi discipulus (als Sch.) crescit cicaro meus, Petron. – m. sub u. Abl. unter wessen Leitung? crevisti sub noverca, Sen.: exactā pueritiā per quinquennium sub Aristotele crevit (v. Alexander dem Gr.), Iustin. – m. ad od. in u. Akk. wozu? lacte fero crescens ad fulmina vimque tonandi (v. jungen Jupiter), Manil. 1, 368: cito crescit in iuvenem, Hieron. epist. 66, 10. – β) v. jungen Tieren, aufwachsen, ille (canis) tibi pecudum multo cum sanguine crescet, Gratt. cyn. 168.
    2) im weitern Sinne, der Größe, der Höhe, dem Umfang, der Menge, Zahl, Stärke, dem Grade nach
    ————
    wachsen, steigen, aufsteigen, zunehmen, sich vermehren, sich vergrößern, sich steigern (Ggstz. decrescere, minui u. dgl.), a) der Größe, Höhe, dem Umfang nach, oft m. Abl. wodurch? od. m. in u. Akk. bis wohin? u. m. ab u. Abl. von wo? v. Boden, v. Bergen usw., surgit humus; crescunt loca (seine Flächen) decrescentibus undis, Ov.: hieme creverant Alpes, hoch lag in den A. der Schnee, Flor.: crescere altitudo petrae videbatur, Curt.: tum partes in omnes auctus crescit in immensum (Atlas), Ov.: petra non modicis ac mollibus clivis in sublime fastigium crescit, sed in metae maxime modum erecta est, Curt. – v. Bauten, cognata moenia laetor crescere, Ov.: iam aliquantum altitudinis opus creverat, Curt.: iam a fundo maris in altitudinem modicam opus creverat, Curt.: Caesaris naves a binis remigum in senos nec amplius ordines creverant, Flor. – v. ganzen Städten, die an Umfang u. Einwohnerzahl zunehmen, vix crediderim tam mature tantam urbem crevisse, floruisse, concĭdisse, resurrexisse, Vell.: Roma interim crescit Albae ruinis; duplicatur civium numerus, Caelius additur urbi mons, Liv.: in aeternum urbe conditā, in immensum crescente, Liv. – v. Örtlichkeiten, die, wenn man sich ihnen nähert, immer größer werden, admoto crescebant culmina gressu, Sil. 15, 216. – v. Quellen, Gewässern, steigen, schwellen, anschwellen, fons ter in die statis auctibus ac deminutionibus crescit de-
    ————
    crescitque, Plin. ep.: fontes calidi, qui pariter cum aestu maris crescunt minuunturque, Plin.: cum Albanus lacus praeter modum crevisset, Cic.: cava flumina crescunt cum sonitu, Verg.: aestate incipit crescere (Ggstz. minuitur, v. einem Flusse), Sen.: Liger ex nivibus creverat, Caes.: forsitan Aethiopum penitus de montibus altis crescat (v. Nil), Lucr. – v. der Flut, steigen, ad mensuram enim crescit iterumque decrescit (fällt), Sen. – v. Feuer, im Bilde, sed memoriā rerum gestarum eam flammam egregiis viris in pectore crescere, nec prius sedari, quam etc., Sall.: crescente deinde et amoris in Cleopatram incendio et vitiorum magnitudine, Vell. – v. Monde, zunehmen (Ggstz. decrescere, minui, senescere), cum luna triduum recessit a sole crescit et plus illuminatur, Vitr.: lunae luminum varietas tum crescentis tum senescentis, Cic.: crescens minuensque sidus, Plin.: luna crescens (Ggstz. senescens), Varro u. Cic.: crescente lunā, Ggstz. decrescente lunā, Varro, Ggstz. senescente lunā, Varro, Ggstz. minuente lunā, Pallad., Ggstz. deficiente lunā, Gell.: lunā vel iam plenā vel adhuc crescente, Macr.: nunc de crescenti lumine lunae deminutioneque dicam, Varr. – v. Tage, zunehmen (Ggstz. decrescere), crescere dies licet et tabescere noctes, Lucr.: umbra, ut dies crevit decrevitve, modo brevior modo longior hāc vel illā cadit, Plin. ep. – v. den Jahren, crescentibus annis, Ov. u. Mart. – v. Speisen, die
    ————
    im Munde quellen, schwellen, non in ore crevit cibus, non haesit faucibus, Sen.: crescit et invito in ore cibus, Ov. – v. Geschwülsten, tumor omni frigore minuitur; non solum sub omni calore, sed etiam retento spiritu crescit, Cels. – u. v. Gliedern, laetum opere corpus et crescentia laboribus membra, vor Kraft schwellenden, strotzenden, Plin. pan.: creverunt artus (beim Foltern), Sil.: u. so (v. Gefolterten) crescit et suspensus ipse vinculis latentibus, Prud. – v. Holz, quellen, contignationes umore crescentes aut siccitate decrescentes (schwindend), Vitr. – v. Hülsenfrüchten, quellen, coquendo cr., Plin. – v. Schriften, liber crevit, Plin. ep.: quoniam satis huius voluminis magnitudo crevit, Cornif. rhet. – v. Versen, iambi a brevibus in longas (syllabas) nituntur et crescunt, Quint.
    b) der Zahl, Menge, Summe nach wachsen, steigen, zunehmen, immer größer werden, sich mehren, sich häufen (Ggstz. minui), crescit in dies singulos hostium numerus, Cic.: turba infantium augetur cotidie et crescit, Plin. ep.: crescens in dies multitudo hostium, Liv.: crescebat in dies Sullae exercitus, Vell.: ex quo intellectum est non mihi absenti crevisse amicos, Cic.: cr. malo od. per damnum (v. der Hydra, der für einen abgeschlagenen Kopf immer zwei andere wuchsen), Ov. – plagae (Schläge) crescunt, Ter.: crescit mihi materies, der Stoff (zum Schreiben) wächst mir unter den Händen, Cic. – crescentibus
    ————
    iam provinciis (Geschäfte), Liv. – rapi crescentibus annis, in der Blüte der Jahre, Mart.: crescentes abstulit annos, poet. = raffte sie (die Gattin) in der Blüte der Jahre dahin, Ov. – aber capi (gefesselt werden) primis et adhuc crescentibus annis (von immer mehr aufblühender Jugend), Ov. – crescentem sequitur cura pecuniam, Hor.: minori dicere, per quae crescere res (Vermögen) posset, minui damnosa libido, Hor.: opes (Reichtum) genti ex vectigalibus opobalsami crevere, Iustin.: eorum aes alienum multiplicandis usuris crescere, Nep.: crescentibus multiplicari usuris (v. einem ausgeliehenen Kapital), Ambros.: reliqua (die Rückstände der Zinsen) creverunt, Plin. ep.: crescit pretium alcis rei, Plin.: his tamen omnibus annona (Getreidepreis) crevit, Caes.
    c) der intensiven Stärke, dem Grade nach wachsen, steigen, sich steigern, zunehmen, v. Tone der Stimme od. Rede, in foro sic illius vox crescebat, tamquam tuba, Petron.: crescit oratio minus aperte, Quint.: maxime in hac parte crescere debet oratio, Quint. – v. Hitze, Wind, Sturm usw., crescente aestu, Curt.: crescente vento, Catull. – proximus dies non sine minis crescentis mali praeteriit, Curt. – v. Krankheit, Schmerz, advenientes crescentesque morbi, Cic.: crescentes morbi (Ggstz. remissiones), Cels.: si febris non decrescit, sed crescere desiit, wenn das F. nicht aufhört, sondern nur zu steigen nachläßt, Cels.: si
    ————
    etiam vehementius dolor crevit, Cels.: crescunt ignisque dolorque languescuntque iterum, Ov.: fruendis voluptatibus crescit carendi dolor, Plin. ep. – v. andern phys. od. äußern Zuständen, crescit mobilitas eundo, Lucr.: crescente certamine, Liv.: crescente certamine et clamore, Liv.: inter epulas ebrietate crescente, Iustin.: fama e minimo sua per mendacia crescit, Ov.: simul crescit inopia omnium (an allem), Liv.: non crescet, sed dividetur labor, Quint.: unde crevit nobis labor, Plin.: cuius originem moris a mitiore crevisse principio, quam etc., Liv.: cum periculum cresceret, Plin. ep. – v. geistigen Zuständen, quod ex his studiis quoque crescit oratio et facultas, durch diese Studien auch die Befähigung zur rednerischen Darstellung (das Rednertalent) gefördert wird, Cic.: cum robore dicendi crescet etiam eruditio, Quint.: rerum cognitio cotidie crescit, Quint.: nihil crescit (kommt weiter) solā imitatione, Quint. – v. gemütlichen Zuständen, ideoque crescit animus laude et impetu augetur, Quint.: u. so oft crescit animus alcis od. crescit animus alci (s. Krebs-Schmalz Antib. 7 S. 375), zB. crevit ex eo hostium animus, Liv.: morte Africani crevere inimicorum animi, Liv.: itaque et Romanis crevit animus, Liv.: plebi creverant animi, Liv.: hostibus quoque crevere animi, Iustin.: hāc virium accessione animus crevit praetori, ut Cassandream oppugnaret, Liv.: hinc animus crevit obsessis, Curt. – ad
    ————
    extremam aetatem eorum amicitia crevit, Nep.: atrocitas crescit ex his, Quint.: crescit ardor animorum, Curt.: Tuscis crevit audacia, Liv.: multo successu Fabiis audaciam crescere, Liv.: crescit audacia experimento, Plin. ep. – crevit postea caritas ipsa mutuae vetustate amicitiae, Plin. ep.: primo pecuniae, deinde imperii cupido crevit, Sall. – ne desperatio suis cresceret, Iustin. – exspectatio muneris et rumore nonnullo et studiis sermonibusque competitorum creverat, Cic. – crescente formidine, Plin. ep.: fuga atque formido crescit, Sall.: in dies crescit foeditas (Niederträchtigkeit) utrāque linguā notata, Plin. ep. – crescit invidia, Quint. u. Suet. – laetitia ipsa cum ingressu tuo crevit ac prope in singulos gradus adaucta est, Plin. pan.: ubi paulatim licentia crevit, Sall. – cotidie metus crescit, Quint.: sic urbium captarum crescit miseratio, Quint. – crescit simul et neglegentia cum audacia hosti, Liv. – crescebat in eos odium, Cic.: inter naturaliter dissimillimos ac diversa volentes crescebat odium, Vell. – inter haec simul spes simul cura in dies crescebat, Liv. – unde illis terror, inde Romanis animus crevit, Liv.: vitium in dies crescit, Cic.: crescentibus in dies vitiis (Agrippae), Vell.: vitia, quae nobiscum creverunt, mit uns groß geworden sind, Sen. – v. polit. Zuständen, causa belli coepit a foedere Philippi, postea crevit implorantibus Athenis auxilium contra regis iniurias, Flor.: socordiā Darei cre-
    ————
    visse hostium famam, Curt.: crescente in dies et classe et famā Pompeii, Vell. – Camillo gloria crevit in Faliscis, Liv.: facti mei gratia periculo crevit, Plin. ep. – tantum opes (Albae Longae) creverant, ut etc., Liv.: cum hostium opes animique crevissent, Cic.: cum Atheniensium male gestis in Sicilia rebus opes senescere, contra Lacedaemoniorum crescere videret, Nep. – plebis opes imminutae, paucorum potentia crevit, Sall.: cuius rei praemium sit in civitate, eam maximis semper auctibus crescere, Liv. – statim et seditio crevit, ubi caput et consilium habere coepit, Iustin.: crescit favore turbida seditio, Ov. – Veiis (zu V.) non tantum animi in dies, sed etiam vires crescebant, Liv.
    d) dem Vermögen nach wachsen, zunehmen, emporkommen, reich werden, crescam patrimonio, non corpore, Petron. – m. Ang. von wo aus? durch Praepp., ut rei publicae, ex qua crevissent, tempus accommodarent, Liv.: ex parvo crevit, Petron.: ab asse crevit, Petron.: de nihilo crevit, Petron.
    e) dem Ruhme, dem Ansehen, der Macht nach wachsen, sich entwickeln, sich heben, steigen, sich emporschwingen, emporkommen, groß werden (Ggstz. minui), α) v. Staaten (Völkern) u. Königen, crescens regnum, Iustin.: sic fortis Etruria crevit, Verg.: hinc iam coepit Romana res crescere, Eutr.: sed civitas, incredibile memoratu est, quantum creve-
    ————
    rit, Sall.: si nostram rem publicum vobis et nascentem (in seinem Entstehen) et crescentem (in seinem Wachstume) et adultam (in seiner entwickelten Blüte) et iam firmam et robustam (in seiner festbegründeten Kraft) ostendero, Cic.: atqui non tantum interest nostrā Aetolorum opes ac vires minui, quantum non supra modum Philippum crescere, Liv. – m. Abl. wodurch? ubi labore atque iustitiā res publica crevit, Sall.: Rhodiorum civitas, quae populi Romani opibus creverat, Sall. – concordiā parvae res crescunt, discordiā maximae dilabuntur, Sall. – m. per u. Akk. auf welchem Wege? non pati cuiusquam regnum per scelus crescere, Sall. – m. Advv. od. Praepp. von wo? u. bis zu? o quam de tenui Romanus origine crevit, Ov.: eo magnitudinis crescere, ut etc. (v. röm. Volke), Flor.: quia Athenienses non, ut ceterae gentes, a sordidis initiis ad summa crevere, Iustin.: ceterum Saguntini in tantas brevi creverant opes seu maritimis seu terrestribus fructibus seu multitudinis incremento seu disciplinae sanctitate, ut etc., Liv. – β) v. einzelnen Pers.: date crescendi copiam, laßt wachsen u. gedeihen (= an Ansehen gewinnen), Ter.: postquam hominem adulescentem magis magisque crescere intellegit, Sall.: crescendi in curia sibi occasionem datam ratus, Liv. – m. Abl. wodurch? woran? cr. malo rei publicae, Sall.: cr. optivo cognomine, Hor.: cum de se ingentia pollicendo tum regis criminibus
    ————
    omnibus locis cr., Liv.: non minus dignitate, quam gratiā fortunāque cr., steigen an Ansehen usw., sein A. usw. steigen sehen, Nep.: quoad vixit virtutum laude crevit, sah er den Ruhm seiner Verdienste steigen, Nep. – m. per u. Akk. auf welchem Wege? cr. per summam gloriam, auf die rühmlichste Weise, Liv. – m. per u. Akk. der Pers. durch wen? frater per se (durch ihn) crevisset, Caes. – m. Ang. bei wem? durch apud u. Akk., si quibus tuorum meis criminibus apud te crescere libet, Liv. – m. ex u. de u. Abl. woher? infolge wessen? auf wessen Kosten? qua ex re creverat cum famā tum opibus, Nep.: timentes, ne crescendi ex se inimico collegae potestas fieret, Liv.: crescendi ex iis ratus esse occasionem, Liv.: nam si mihi liberet accusare, accusarem alios potius, ex quibus possem crescere, Cic.: oblatam sibi facultatem putavit, ut ex invidia senatoria posset crescere, quod (weil) etc., Cic.: denique, si videor hic... de uno isto voluisse crescere, isto absoluto de multis mihi crescere licebit, Cic. f) an Mut wachsen, Mut bekommen, sich gehoben-, sich groß fühlen, cresco et exsulto et discussā senectute recalesco, quotiens etc., Sen. ep. 34, 1: ex (infolge) nostro maerore crescit Charaxus, Ps. Ov. her. 15, 117. – Synkop. Perf.-Formen cresti, Laev. erotop. fr. 6 ( bei Charis. 288, 10) u. cresse, Lucr. 3, 681.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > cresco

См. также в других словарях:

  • Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire  A   B … …   Wikipédia en Français

  • plaire — Plaire, Placere, Collibere. Fort plaire, Perplacere, Complacere. Ces pierres precieuses plaisent, et ont une singuliere excellence, Habent gratiam hi lapilli, et gemmae pretiosissimae. Se plaire, et estre glorieux, Sibi placere, Se mirari. Il… …   Thresor de la langue françoyse

  • Thun — 1. Allein thon, allein büsst. – Franck, I, 74b. 2. Alles gethan mit bedacht, hat niemand in vnglück bracht. – Gruter, III, 4. Lat.: Praecedat consideratio, et subsequatur operatio. (Chaos, 140.) 3. Alles ge(ver)than vor meinem end macht ein… …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

  • Herr — 1. Ain Herr, der zu lugen lust hat, dess diener seind alle gottloss. – Agricola II, 221. 2. Alle sind Herren, wer ist Sklave? 3. Alles kamme unsem leiwen Heren alleine anvertruggen, awwer kein jung Méaken un kein draug Hög. (Westf.) Alles kann… …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

  • VIRGA — I. VIRGA Investitura fit, vel proprie tradendo terram ipsam, seu feudum: vel improprie, tradendo terrae vel feudi nomine, vexillum, hastam, sagirtam, vide Ingulphum, p. 901. Ex hastae traditione nata est consuerudo, per festucam, vel virgam,… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Tod — 1. Allein der Todt zeigt an, woran man genug muss han. – Henisch, 1500, 24. 2. An den Tod denken, ist der Weg zur Weisheit. Den Arabern gegenüber hat man aber im allgemeinen jede Erwähnung des Todes zu vermeiden. Der Tod ist ein leidiges Wort;… …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

  • Gramática del latín — Prisciano, o el Gramático, panel de mármol que data del 1437 1439 desde el campanario de Florencia, Italia, por Luca della Robbia. La escena es una alegoría del gramático. La lengua latina, al igual que otras lenguas indoeuropeas antiguas, es muy …   Wikipedia Español

  • BABYLON vulgo BAGDET — BABYLON, vulgo BAGDET urbs Babyloniae regni maxima ad Euphratem fluv. etiamnum regionis caput, et sedes Praefecti. De qua praeter Auctores sparsim hîc citatos, vide Gen. c. 11. loseph. Iud. Antiq. l. 1. c. 4. Epiphan. in Panar. l. 1. n. 7.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Glück — 1. Am Glück ist alles gelegen. Frz.: Il n y a qu heure et malheur en ce monde. Lat.: Fortuna homini plus quam consilium valet. 2. Bâr d s Glück hat, fürt di Braut hem. (Henneberg.) – Frommann, II, 411, 141. 3. Bei grossem Glück bedarf man gute… …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

  • Leben (Verb.) — 1. Allens, wat liewet, dat liewet gêrn. (Waldeck.) Holl.: Al, wat leven heeft ontvangen, gaat op losse en looze gangen. (Harrebomée, II, 19.) 2. Anders lebt man bei uns, anders zu Rom. 3. Aso lang man lebt, thur (darf) män nit reden; as män… …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

  • S.L. — Lateinische Phrasen   A B C D E F G H I L M N O P …   Deutsch Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»